Yabancı Ülkede Vergi İncelemesi
Uluslararası alanda vergi denetimi konusunda hukuki kaynakların öngördüğü ikinci uygulama yabancı ülkede vergi incelemesidir (contrôlefiscal à l’étranger).Bu yolla, bilgiye ihtiyacı olan ülke, kendi vergi müfettişlerini kullanarak yabancı bir ülkenin sınırları içerisinde vergi incelemesi yapabilir. Yabancı ülkede vergi kontrolü uygulamasının, bilgiye ihtiyacı olan ülkenin vergi müfettişlerinin, diğer ülkedeki meslektaşlarına kıyasla dosyayı daha iyi bildikleri hipotezine dayandırılır (Thomas, 2004:172).
Bu yöntemin kullanılabilmesi öncelikle yukarıda üzerinde durduğumuz hukuki kaynakların kabulüne bağlıdır. Ayrıca, konunun öneminden dolayı özel bir sözleşme yapılmakta ve iç hukukta da yabancı ülkenin denetim elemanlarının uyması gereken kurallar detaylı olarak belirlenmektedir. OECD model anlaşmasının 26.maddesinin metninde aynen eş zamanlı vergi denetiminde olduğu gibi, yabancı ülkede vergi incelemesinden de bahsedilmemiştir. Ancak bu maddenin yorumunda, “iç mevzuattaki şartlar dâhilinde ve karşılıklılık esasına göre, anlaşmaya taraf olan bir ülkenin, diğer akit devletin görevlendirdiği personeline, kişileri sorgulamak, dosyaları incelemek ve kaydetmek veya ilk devletin kendisinin yapacağı denetim ve soruşturmalarda bulunmak amacıyla, aralarında yapmış oldukları özel sözleşmeye dayanarak, kendi topraklarına girmesine izin verebileceği”(OCDE, 2005:332) belirtilmiştir. Türkiye’nin de içinde yer aldığı birçok gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkenin imzaladığı vergi anlaşmalarında referans aldığı bu model, yabancı ülkede vergi denetimini, detayları ve şartları ancak ve ancak özel anlaşma ve iç hukukta belirlenmek şartıyla öngörmektedir. Ülkelerin bağımsızlıklarının ihlal edilmemesini garanti altına almayı hedefleyen bu yorum yine de bazı ülkeleri tatmin etmemekte ve bu prosedürü hayata geçirmekte çekingen davranmalarını önleyememektedir.
Çok taraflı vergi anlaşması (9. madde) ve Avrupa Birliği Direktifi (2011/16/UE, 11. Madde) vergi inceleme elemanının yabancı bir ülkede vergi incelemesine katılabilmesini öngörmektedir. Söz konusu “ziyaret” yabancı ülkenin belirleyeceği tarih, yer ve şartlar dâhilinde vereceği izinle gerçekleşir. Bu düzenlemeler de yabancı ülkede gerçekleştirilecek vergi kontrolünün tamamen bu ülkenin (yabancı vergi denetim elemanını kabul eden ülkenin) inisiyatifinde gerçekleşebileceğini belirtmişlerdir.
Yabancı bir ülkede gerçekleştirilecek vergi incelemesine aktif veya pasif olarak katılma hakkı veren bu yöntemin bütün aşamalarının detaylı olarak belirtilmesi gerekir.