Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARINDA İHALE İŞLEMLERİ
GIRIS
Dar anlamda devlete ait ekonomik varliklarin özel sektöre devri olarak görülen özellestirme, genis anlamiyla devletin ekonomik faaliyet alanini daraltan bütün uygulamalari kapsayan bir süreci ifade etmektedir. Yirminci yüzyilin son çeyreginde gelismis ülkelerde ortaya çikan stagflasyon krizi ve refah devleti uygulamalarinin yarattigi kurumsal sorunlar hükümetleri kamu politikalari
alaninda yeni arayislara yöneltmistir.
Devletin fonksiyonlari yeniden sorgulanmaya baslanmis ve devlet tarafindan saglanan hizmetler konusundaki artan hosnutsuzluk, devletin bir çok hizmet alanindan çekilmesi konusunda bir konsensüs olusturmustur. Devletin ekonomik faaliyetlerden uzaklasmasi ve ekonomide
devlet müdahalelerinin azaltilmasinda özellestirme uygulamalarinin merkezi bir rolü bulunmaktadir. Devlet tarafindan isletmecilik yapmak üzere kurulmus KIT’ler özellikle siyasi baskilar ve bürokratik müdahaleler sonucu zaman içinde verimli ve kârli çalisma konusunda iyi performans gösterememisler, devlet isletmeciligi bütün dünyada özel sektör isletmeciliginin gerisinde kalmistir. Bu çerçevede söz konusu kuruluslarin özellestirilmeleri baglaminda devletin ekonomik hayattan çekilmesi
süreci bütün dünyada genis bir uygulama alani bulmustur.
24 Ocak 1980 sonrasinda Türkiye’de yeni ve kapsamli yapisal degisiklikler olusmaya baslamistir. Ülke
ekonomisinin daha liberal, devlet müdahalesinin daha az, kamu isletmelerinin ekonomik faaliyetler içerisindeki payinin daha küçük olmasini amaçlayan politikacilar, 1984 yilindan itibaren özellestirmeleri gündeme getirmisler ve bununla ilgili mevzuat olusturmaya baslamislardir.
I- HUKUKI YAPI
Özellestirme uygulamalarinin hukuki dayanagini, çesitli tarihlerde yürürlüge giren kanun ve kanun hükmünde kararnamelerden (KHK) olusturmaktadir. KHK ve kanunlar çerçevesinde düzenlenen konuyla ilgili yönetmelikler, yetkili organlarin düzenleyici nitelikteki kararlari ve yargi kararlari da bu çerçevede önem arzetmektedir.
Baslangicindan 1994 yilina kadar olan süreçte özellestirme politikalarinin yasal zemininin olusturulmasinda ve tekil özellestirme islemlerinde birçok hukuki sorunla karsilasilmistir. Çikarilan yasalarin birçogu Anayasa Mahkemesi tarafindan iptal edilmis, tekil özellestirme islemlerinin büyük bir kismi için de iptal davalari açilmis ve davalar iptalle sonuçlanmistir1 .
Özellestirme teriminin kullanilmadigi sadece “tasfiye”
ve “devir”den söz edilen hukuki metinlerde özellestirmeye
isaret eden ilk düzenleme 12 Mart 1964 tarihli
ve 440 sayili “Iktisadi Devlet Tesekkülleriyle Müesseseleri
ve Istirakler Hakkinda Kanun”da yer almaktadir.
1984 yilinda çikarilan 233 sayili KHK2 ile KIT’lere iliskin
günümüzde de geçerli olan kapsamli düzenlemeler yapilmis,
özellestirme mevzuati için de bir zemin olusturulmustur.
“Tasfiye” baslikli 38 inci maddesinde KIT’lerin
özellestirilmesiyle ilgili hükümler yer almaktadir. Halen
yürürlükte olan ve KIT’lerle ilgili en önemli düzenleme
olarak kabul edilen bu KHK’da ilk kez 60 sayili KHK’de
getirilen Iktisadi Devlet Tesekkülü (IDT ) ve Kamu Iktisadi
Kurulusu (KIK) ayrimi benimsenerek, kamu iktisadi tesebbüsü,
IDT ile KIK’nin ortak adi olarak tanimlanmistir.
Bunlardan IDT; sermayesinin tamami devlete ait, iktisadi
alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere
kurulan kamu iktisadi tesebbüsleri, KIK ise; sermayesinin
tamami devlete ait olup, tekel niteligindeki mal ve
hizmetleri kamu yarari gözeterek üretmek ve pazarlamak
üzere kurulan ve gördügü bu kamu hizmeti dolayisiyla
ürettigi mal ve hizmetler imtiyaz sayilan kamu
iktisadi tesebbüsleri olarak tanimlanmistir. Daha sonra,
304 sayili KHK, 2983 Sayili Kanun”3, 2985 sayili Kanun4
ve 3291 sayili Kanun5 yayimlanmistir. Gerçek anlamda
özellestirme islemlerinin baslatildigi bu kanun ile birlikte
“özellestirme” sözcügü ilk defa mevzuatimizda yer
almistir.
Özellestirmeyle ilgili yasal bosluklarin zaman içerisinde
belirginlesmesi ve genel yetki kanunlari ile bu
yetki kanunlarina dayanilarak çikarilan KHK’lerin Anayasa
Mahkemesi tarafindan iptal edilmesi nedeniyle,
sadece özellestirmeyle ilgili düzenlemeleri kapsayan ve
Tekil özellestirme islemlerinde iptallerin önemli bir bölümü, yetersiz
hazirlik veya usule iliskin yanlisliklardan, diger bölüm ise yürütme ve
yarginin özellestirmeye bakisindan kaynaklanmistir. Özellestirme kanununda
belirlenen hedefler, uygulamada zaman zaman Idare’nin önünü
tikayabilmektedir.
2 18.06.1984 Tarih ve Mükerrer 18435 Sayili Resmi Gazete.
3 17.03.1984 Tarih ve 18344 Sayili Resmi Gazete.
4 17.03.1984 Tarih ve 18344 Sayili Resmi Gazete.
5 03.06.1986 tarih ve 19126 Sayili Resmi Gazete.
iptal gerekçelerini dikkate alan bir düzenleme yapilmasi
geregi ortaya çikmistir.
Özellestirme konusundaki ilk özel ve kapsamli düzenleme
24.11.1994 tarih ve 4046 sayili “Özellestirme
Uygulamalarinin Düzenlenmesine ve Bazi Kanun ve
Kanun Hükmünde Kararnamelerde Degisiklik Yapilmasina
Dair Kanun”dur6. Daha önceki yasal düzenlemeler,
esasa iliskin düzenlemeler getirememis, içerikleri
özellestirme konusunda yetkili karar merciinin zaman
zaman degistirilmesi gibi hususlarla sinirli kalmistir.
Bu yasa ile özellestirme uygulamalarinda Özellestirme
Yüksek Kurulu (ÖYK) tek yetkili karar organi olarak kabul
edilmistir. Özellestirme uygulamalarini yürütmek ve
sonuçlandirmak üzere Özellestirme Idaresi Baskanligi
kurulmustur. Özellestirme gelirlerinin bir hesapta toplanmasi
amaciyla Özellestirme Fonu olusturulmus ve
bu Fon’un kullanim alanlari belirlenmistir. Özellestirme
uygulamalarina iliskin oldukça ayrintili düzenlemeler
yapan 4046 sayili Kanun çerçevesinde özellestirmenin
kapsami genisletilmis ve bu baglamda özellestirilecek
“kurulus”lar ile özellestirme uygulamalarina iliskin usul
ve esaslar ayrintili olarak ortaya konulmustur. Uygulanacak
özellestirme yöntemleri, deger tespitinin hangi
yöntemlerle ve nasil yapilacagi, özellestirme ihale yöntemleri
ve nasil uygulanacagi konularinda da ayrintili
düzenlemeler yapilmistir. Anayasa Mahkemesi’nin
çesitli kararlarinda özellestirme uygulamalarinin en
önemli iki asamasini teskil eden “deger tespiti” ve “ihale”
islemlerine iliskin görüs ve tespitler yer almis, kamu
envanterindeki özellestirilebilir mal ve hizmet üretim
birimlerinin varliklarinin kapsami genisletilmistir. 4046
sayili Kanun hazirlanirken, deger tespitine ve ihale islemlerine
iliskin düzenlemeler Yüksek Mahkemenin görüsleri
dogrultusunda yapilmistir.
Kanun’da kuruluslarin özelliklerine ve içinde bulunduklari
sartlara göre özellestirme yöntemlerinin belirlenmesi
kabul edilmistir. Bu çerçevede özellestirme
programina alinan kuruluslarin satis, kiralama, isletme
hakkinin verilmesi, mülkiyetin gayri ayni haklarin tesisi
gelir ortakligi modeli ve isin geregine uygun sair hukuki
tasarruflar seklinde belirlenen yöntemlerden biri veya
birkaçinin uygulanmasi suretiyle özellestirmesi öngörülmüstür.
Isin geregine göre bu yöntemlerden hangilerinin
uygulanacagina karar verecek mercii Özellestirme
Yüksek Kurulu (ÖYK) dur.
Varlik satisi suretiyle yapilacak özellestirme uygulamalarina
iliskin ihalelerde, kapali teklif, pazarlik ve açik
artirma usullerinden birisi uygulanacak; satis yöntemi
disindaki yöntemlerle yapilan özellestirme uygula
6 Kanunun adi, 21.07.2005 tarih ve 25882 Sayili Resmi Gazetede ya-
yimlanan 03.07.2005 tarih ve 5398 sayili Kanun’un 1. maddesi ile “Özellestirme
Uygulamalari Hakkinda Kanun” olarak degistirilmistir.
malarina iliskin ihalelerde, özellestirilecek kurulusa ait
varligin niteligi, gördügü hizmetin özelligi, yapisi, hukuki
durumu ile deger tespit sonuçlari dikkate alinarak
pazarlik veya açik artirma usullerinden Idare’ce belirlenecek
usul uygulanacaktir. Özellestirme programina
alinan kuruluslarin deger tespiti çalismalari bu Kanun’a
göre Idare’de olusturulan deger tespit komisyonlari tarafindan
yürütülecektir.
Kanunda özellestirme uygulamalarindan elde edilecek
gelirlerin genel bütçe harcama ve yatirimlarinda
kullanilmamasi öngörülmüstür. Diger taraftan stratejik
konularda devletin sahip olacagi imtiyazli hisse olusturulmasi
görüsü benimsenmistir. Stratejik sayilacak konu
ve kuruluslari tespit etmeye, bu kuruluslardaki imtiyazli
hisselerin miktarini ve bu paylara dayanarak Devletin
sahip olacagi imtiyazli haklari belirlemeye, stratejik
konu ve kurulus olarak tespit edilenleri bu kapsamdan
çikarmaya ÖYK yetkili kilinmistir.
Kanun ile yerel yönetimlerdeki özellestirme uygulamalari
da kapsama alinmistir. Belediye ve il özel idarelerine
ait ticari amaçli kuruluslar ile pay oranlarina
bakilmaksizin, her türlü istiraklerindeki kamu payinin
özellestirilmesine iliskin islemler bu Kanundaki esaslara
göre yetkili organlarca belirlenir ve yürütülür. Bu sekilde
saglanan gelirler ilgili belediye veya il özel idaresi tarafindan
özel bir hesapta toplanir. Diger taraftan özellestirme
uygulamalarinda milli güvenlik ve kamu yararinin
gerektirdigi durumlar hariç, kamu kurum ve kuruluslari
ile mahalli idarelere devir yapilmamasi ilkesi benimsenmistir.
Kanun’a göre, özellestirmelerde ekonomide verimlilik
artisi ve kamu giderlerinde azalma hususlari bir arada
düsünülmektedir. Bu iki kosulun birlikte aranmasi,
kimi özellestirmelerde yapilan özellestirmenin dogasi
ve olgusal nedenleriyle çelisik sonuçlara varilmasina
neden olmaktadir. Örneklemek gerekirse, ekonomide
verimlilik artisi saglayan, ancak kamu giderlerinde azalma
saglamayan veya kamu giderlerinde azalma saglayan,
ancak ekonomide verimlilik artisi saglamayan bir
özellestirme rahatlikla iptal karariyla karsilasabilecektir.
Anayasa Mahkemesince verilen iptal kararlari neticesinde
olusan hukuki boslugun giderilmesi amaciyla
4046 sayili Kanun’da yeni düzenleme ve degisiklikler
yapilmistir. Sirasiyla; 01.08.2003 tarih ve 4971 sayili
Kanun7, 16.07.2004 tarih ve 5228 sayili Kanun8 ve
03.07.2005 tarih ve 5398 sayili Kanun’lar ile9 4046 sayili
Kanun’da yeni düzenlemeler yapilmistir.
4046 sayili Kanun’un 11 inci maddesi uyarinca ÖIB
bütçesi ve fon bütçesinin denetimi Sayistay Baskanli
7 15.08.2003 tarih ve 25200 sayili Resmi Gazete.
8 31.07.2004 tarih ve 25534 sayili Resmi Gazete.
9 21.07.2005 tarih ve 25882 sayili Resmi Gazete.
ginca yapilir. Kanun’un 11 inci maddesinde her ne kadar
“çalismalari Yüksek Denetleme Kurulu tarafindan
denetlenir.” Ibaresi halen bulunsa da 5018 sayili Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu10 uyarinca bu ibarenin
uygulanma olanagi bulunmamaktadir. 5018 sayili
Kanun’un geçici 10 uncu maddesi uyarinca 01.01.2006
tarihinden itibaren ÖIB’ nin bütçe ve fon hesaplari Sayistay
Baskanliginca denetime tabi tutulmaktadir.
II- ÖZELLESTIRME SÜRECI VE IHALE ISLEMLERI
ÖIB’nin gelir ve giderleri iki ana bölümde ele alinacaktir.
Birincisi ÖIB’nin idari bütçesi içindeki gelir ve
giderlerdir. Özellestirme fonunun %5 ini asmayacak sekilde
bir gelir bütçesi olusturulur. Harcamalar buradan
yapilir. Idare personelinin özlük giderleri, mal ve hizmet
alimlari buradan karsilanir. Idarenin ihale islemlerinde
%1-2 lik bir yer olusturan bu bölüm basliklar hâlinde
deginilecek, fazla detaya girilmeyecektir.
Idarenin asil gelirleri, programdaki kuruluslarin satisi
sonucu özellestirme fonunda toplanmaktadir. Bu bölümdeki
islemler daha detayli incelenecektir.
Özellestirme Idaresinin Bütçesinden Yapilan Ihale Islemleri;
4046 sayili Kanun’un 8 inci maddesi uyarinca
ÖIB giderleri Özellestirme Fonunun % 5 (yüzde bes) ini
asmayacak sekilde Kurulca (ÖYK) belirlenen Idare bütçesinden
karsilanir.
4046 sayili Kanun’un 37 nci maddesine istinaden
“Özellestirme Idaresi Baskanligi Ihale Yönetmeligi (Idari
Bütçe)”11 hazirlanarak yürürlüge girmistir. Söz konusu
yönetmelikte, ÖIB Idari Bütçesinden yapilacak alim, satim,
hizmet, yapim, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni
hak tesisi ve tasima islerini kapsayan ihale islemlerinin
nasil yürütülecegi açiklanmistir. Idari bütçe içindeki her
türlü gideri bu yönetmelik çerçevesinde yürütülmektedir.
Idari bütçenin payi özellestirme fonunda toplanan
özellestirme gelirleri içinde cüz-i bir yer olusturdugundan
burada bu konudaki mevzuati hatirlatmakla yetinecegiz.
Idare, 2886 sayili Devlet Ihale Kanunu hükümlerine
tabi degildir. 4734 Sayili Kamu Ihale Kanunu ve 4735 Sayili
Kamu Ihale Sözlesmeleri Kanunu’na tabidir.
Idare; bütçe muhasebe islemleri, mizan, mali ve
istatistikî tablolarini “Özellestirme Idaresi Baskanligi
Mali Isler ve Muhasebe Yönetmeligi”12 hükümlerine
göre yürütür.
Fon Bütçesinden Yapilan Ihale Islemleri; Özellestirme
programindaki kuruluslarin bir bütün hâlinde veya
kisim kisim özellestirilmesini (kapsam/programa alma,
sirketin hukuki ve idari yapilari ile ilgili düzenleme, da
10 24.12.2003 tarih ve 25326 sayili Resmi Gazete.
11 30.11.2000 tarih ve 24246 sayili Resmi Gazete.
12 16.05.1995 tarih ve 22285 sayili Resmi Gazete.
ÖZELLESTIRME SÜRECI
Dogrudan Özellestirme Programina
Alma (ÖYK )
Programa Alma (ÖYK) K apsamdan Çikarma
Kapsama Alma ve Hazirlik Islemine Tabi
Tutma (ÖYK )
Sirketle Ilgili Bilgilerin Olusturulmasi (ÖIB)
Özellestirme Yönteminin Belirlenmesi (ÖYK)
Danisman Firma Seçimi (ÖIB)
Deger Tespit Islemlerinin Yapilmasi (ÖIB)
Ihalenin Yapilmasi (ÖIB)
Ihalenin Sonuçlandirilmasi (ÖYK )
Sirketle Ilgili Yapisal Islemler (ÖIB)
Özellestirme Kapsam ve/veya Programina Alma (ÖYK)
nisman firma tutulmasi, deger tespit islemleri, ihale
islemleri ve sonuçlandirilmasi) bu bölümde inceleyecegiz.
4046 sayili Kanun ile Özellestirme Uygulamalarinda
Deger Tespiti ve Ihale Yönetmeligi13 nde özellestirme
süreci açikça izah edilmistir.
Özellestirme kapsamina/programina alinan kurulus
ile ilgili hazirlik çalismalari mali ve hukuki yapilarina iliskin
olmaktadir.
Bir kurulus, özellestirme programina alindiktan
sonra, daha önce bagli oldugu kurumla iliskisi kesilerek
Özellestirme Idaresine devredilir. Bu durumda ilgili
13 29.11.2003 tarih ve 25301 sayili Resmi Gazete.
kurulus, 4046 sayili Kanun’un yani sira özel hukuk hükümlerine
tabi olur ve bunlar hakkinda varsa kendi kurulus
kanunlari ile diger kanunlarda yer alan 4046 sayili
Kanun’a aykiri hükümler ve 233 sayili KHK hükümleri
uygulanmaz.
Kurulusun hissedarinin ÖIB olmasi sonucunda idari
ve mali islerin de sorumlulugunun ÖIB’ye geçmesiyle
birlikte ÖIB gerek gördügü takdirde kurulusun teskilat
yapisinda degisiklikler yapabilir; ticari ve üretim faaliyetlerini
yeniden düzenleyebilir; kurulus ana yapisini
degistirebilir veya mali yapisini düzenleyebilir.
4046 sayili Kanun’a tabi olmanin sonucu olarak özellestirilecek
kurulusun idari, mali ve hukuki açidan yetki
ve sorumlulugu da ÖIB’ye geçmektedir. Özellestirme
Idaresine ve/veya ÖYK’ya Kanun tarafindan taninan yetkiler
çerçevesinde özellestirmeye hazir hâle getirilebilmesi
amaciyla kurulus, yeniden yapilandirma islemine
tabi tutulmaktadir. Bu islemler, özellestirme sürecinin
47 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
ilk asamasini ve/veya alt yapisini teskil etmektedir.
Özellestirmeye hazirlik sürecinin önemli bir ayagini
idari, organizasyonel, hukuki ve mali yapilandirma olusturmaktadir.
Bu yapilandirma sürecinde hem personele,
hem de kurumsal yapiya yönelik çalismalar yapilmaktadir.
Özellestirmeye hazirlik asamasinda kurumsal yapiya
yönelik çalismalar da yapilmaktadir.
Özellestirme programinda bulunan bazi kuruluslara
ait mal veya hizmet üretim birimlerinden; verimli olmayan,
yeterli teknolojik altyapiya sahip bulunmayan,
üretim yeri olarak ekonomik degerlendirilmeyen, üretim
maliyetleri ortalama sektör üretim maliyetlerinden
çok yüksek olan, idari yapilari gereginden fazla daginik,
yaygin ve agirlasmis olan veya ekonomik ömrünü tamamlamis
bulunanlarin faaliyetleri durdurulabilmekte
veya ertelenebilmektedir. Gerek görülürse tamamen
kapatilabilmekte, tasfiye edilebilmekte veya küçültülebilmektedir.
1. IHALEYE HAZIRLIK SÜRECI
Bir kurulusun özellestirme sürecinde, özellestirmeye
hazirlik çalismalarinin ardindan ve/veya onunla esanli
olarak ihaleye hazirlik çalismalari yapilmaktadir. Ihaleye
hazirlik çalismalari kapsaminda; Danismanlik hizmet
alimlari, deger tespit islemleri, gerektiginde ön bildirimde
bulunulmasi, tanitim dokümani ve sartname hazirlanmasi
ve diger gerekli islemler gerçeklestirilmektedir.
Asagida, bu islemler ile ilgili açiklamalar yapilmaktadir.
A. DANISMANLIK HIZMET ALIMI
Özellestirme uygulamalarinda ihaleye hazirlik sürecinin
bir asamasi da danismanlik hizmet alimlaridir.
Danismanlik hizmeti alimi; özellestirmeye konu kurulusun/
varligin özellestirilmesi sürecinde ilgili mevzuat14
çerçevesinde alinan her türlü arastirma, proje isleri,
reklam, tanitim, halkla iliskiler, mali denetim, stratejik,
çevresel, hukuki, idari, mali ve teknik degerleme, gayrimenkul
ekspertizi, halka arz, borsada satis gibi sermaye
piyasalarinda yapilacak her türlü islemlere aracilik ve
yüklenim, depo (hisse senedi saklama) bankaciligi vb.
hizmetleri içermektedir.
4046 sayili Kanun’un 4/m, 18/C-g ve 37/b bendi çer
14 Ilgili mevzuat; 4046 sayili Kanun (4/m, 18 C-(g) ve 37/b Maddeleri),
5148 sayili Kanun ve 4046 sayili Kanun Kapsaminda 28.05.2004 tarih ve
25475 sayili Resmi Gazete’de yayimlanan “4046 Sayili Kanun Kapsaminda
Danismanlik Hizmetleri Ihalelerinde Uygulanacak Esas ve Usullere Iliskin
Yönetmelik” ile bu yönetmelik ile ilgili 08.11.2005 tarih ve 25987 sayili
Resmi Gazete ile 15.12.2009 tarih ve 27433 sayili Resmi Gazete’ de yayimlanan
degisiklikler.
Danismanlik hizmeti alim ihaleleri, 5148 sayili Kanun’da yapilan düzenleme
ile danismanlik hizmetleri alimi ceza ve yasaklamalara iliskin hükümler
sakli kalmak kaydiyla Kamu Ihale Kanunu ve Kamu Sözlesmeleri
Kanunu’ndan istisna tutulmustur.
çevesinde, özellestirmesi yapilacak kurulusla ilgili olarak
danismanlik hizmetine ihtiyaç duyulup duyulmadigi
degerlendirilmektedir15. Danismanlik hizmetine ihtiyaç
duyulmasi durumunda, sektörün özellikleri, beklenen
yatirimci profili vb. gibi hususlar dikkate alinarak verilen
karar çerçevesinde; hukuk, pazarlama, reklam, çevre,
finans vb. alanlarda faaliyet gösteren danisman firmalarin
biri veya bir kaçindan hizmet almak üzere ihale komisyonu
kurularak ihale islemi baslatilmaktadir.
ÖIB’nin onayi ile olusturulan ihale komisyonu tarafindan
isin niteligi ve sektörün özelligine göre ilan yoluyla
veya deneyim ve nitelikleri dikkate alinarak tespit
edilen en az üç danismandan yazili teklif alinarak teknik
ve mali teklifler üzerinde görüsmeler yapmak suretiyle
danismanlik hizmet alimi ihalesine çikilir.
Danismandan beklenen hizmetler is tanimi çerçevesinde
belirlenir. Is tanimi, hizmetin amacini, kapsamini,
ulasilmak istenen sonuçlari ve ilgili mevcut çalismalar
ve temel bilgiler de dahil olmak üzere hizmetin geçmisine
iliskin çalismalari da açikça ve anlasilir bir biçimde
ifade eder. Isin niteligine göre gerek görülmesi halinde
is taniminda; hizmetin yürütülmesi için daha önce
tamamlanmis hizmet ve arastirmalarin listesi verilir ve
bunlarin sonucunda danismandan rapor, tanitim kitapçigi,
sektör analizi, veri, veri odasi hazirlanmasi, degerleme
çalismasinin yapilmasi, arastirma yapilmasi, ihale
dokümani hazirlanmasi gibi hangi hizmetlerin beklendigi
belirtilir.
Alinan teklifler ihale komisyonu üyelerince 4046 Sayili
Kanun Kapsaminda Danismanlik Hizmetleri Ihalelerinde
Uygulanacak Esas ve Usullere Iliskin Yönetmelik’te
belirlenen esaslara göre degerlendirilir ve sonuçlandirilir.
ÖIB’nin, özellestirme islemlerinde deneyimli ve bu
konuda yetismis nitelikli personele sahip olmasina ragmen
danisman firmalardan hizmet almasinin ilk nedeni,
özellestirilecek kuruluslarin farkli sektörlerde olmalaridir.
Özellestirme sürecinde ise bu sektörlere ait analizlere,
bilgilere ve uygulamaya esas plan ve programlara
ihtiyaç duyulmaktadir. Bu da ancak, bu sektörlerin uzmanlarini
istihdam eden danisman firmalar yardimiyla
saglanabilmektedir. Konuyla ilgili önemli bir diger etken
ise özellestirme ihalelerine katilan yabanci yatirimcilarin,
birçok ülkede faaliyet gösteren ve uluslararasi alanda
taninan danisman firmalarin ismine ve bu firmalarin
yaptiklari çalismalara duydugu güvendir.
15 Hem kurulusun özellestirmeye hazirlik asamasinda hem de programa
alinmasindan sonra danismanlik hizmeti alinabilmektedir.
DEGER TESPIT ISLEMLERI
Deger Tespit Yöntemleri Deger Tespit Komisyonu
Uygun
Olan En
Az Iki
Deger Tespit Raporu
• Indirgenmis Nakit Akimlari
• Net Aktif Degeri
• Amortize Edilmis Yenileme Degeri
• Tasfiye Degeri
• Ekspertiz Degeri
• Fiyat/Kazanç Orani
• Piyasa Kapitalizasyon Degeri
• Piyasa Degeri/Defter Degeri
• Fiyat/Nakit Akim Orani
• Defter Degeri v.b.
Bagimsiz Danisman
B. DEGER TESPIT ISLEMLERI
Danismanlik hizmeti alim süreciyle beraber özellestirilecek
kurulusun, varlik veya hisse degerine yönelik
deger tespit islemleri yapilir. Özellestirmelerin basarili
bir sekilde yapilmasi diger islemlerin yaninda; deger
tespit islemlerinin zamanlamasina, uygun deger tespit
yönteminin belirlenmesine baglidir.
Degerleme, “para disindaki iktisadi varliklarin degerinin
para olarak belirlenmesi, bir isletmenin bina, arsa,
makine-teçhizat, mal stoku, v.s. seklindeki toplam aktiflerinin
degerinin takdir ve tahmini” seklinde tanimlanmaktadir.
Bu tanima ilave olarak varliklara bir de marka
gibi gayri nakdi varliklarin degerinin eklenmesi de dogru
olacaktir.
Kurulusun degerini etkileyen baslica faktörler; Ekonominin
genel durumu, kurulusun faaliyette bulundugu
sektör ve sektöre giris kosullari, sektörün büyüklügü
ve büyüme hizi, mal ve hizmet fiyatlarinin tespiti ve gelecekteki
seyri, firmanin büyüklügü, firmanin faaliyette
kullandigi makine ve gereçlerin niteligi, arastirmagelistirme
faaliyetleri, kullanilan teknoloji, firmanin
kurulus yeri, firmanin geçmisi, firmanin sermaye yapisi
(sermayede kamu ve özel sektör paylari), firmanin likidite
durumu, firmanin geçmisteki kazançlari ve potansiyel
kazanç gücü, yatirimlarin ekonomik ömrü, maliyetler
içinde sabit ve degisken giderlerin orani, sirketin mal
ve hizmetlerinin pazarlanabilirligi, tekel haklarinin gelecekteki
durumudur. Sayilan faktörler firmanin karliligini
ve risk derecesini etkileyerek firmanin piyasa degerini
belirlemektedir.
Özellestirme programindaki bir sirketin deger tespiti
yapilirken, gelecekte nakit akim potansiyeli, faaliyette
bulundugu sektörle ilgili yasal engeller ve çözüm
önerileri, sektör ve pazarin yapisi, kurulusun sahip oldugu
degerler, ticari olsun ya da olmasin tüm hak ve
yükümlülükler ve dissalliklarinin16 yani sira ayrica, kamu
nitelikli olmalari, kurulusun özellestirme yöntemi ve
kurulusun yerine getirdigi hizmetin özelligi de dikkate
alinmaktadir.
Deger tespit islemleri17; Özellestirme Idaresi Baskaninin
teklifi ve Basbakanin (veya Basbakanin yetki
16 Özellestirme programindaki bir kurulusun ürettigi mal veya hizmetin
üçüncü kisilere bir maliyet yüklemesi veya bir yarar saglamasi kastedilmektedir.
17 4046 sayili Kanun’da; gerek Deger Tespit islemleri gerekse bu islemlerin
ifasiyla görevli Deger Tespit Komisyonunun kurulusu ve yapilacak
islemlere dair oldukça ayrintili düzenlemeler yer almistir. Ayni Kanun’da
dogrudan yapilan bu düzenlemelerin yani sira deger tespitinin zamanlamasi,
sonuçlarina göre yöntem tayini, ifasi sirasinda gerekli aleniyet ve
özellestirme sonrasi kamu oyuna duyurulmasi gibi dolayli düzenlemelere
de yer verilmistir. Yine Kanun’da, halka arz gibi satis yöntemleriyle yapilacak
özellestirme uygulamalarinda hazirlik, duyuru ve satis gibi süreçlerin
yani sira deger tespit islemlerinin yapilmasinda 4046 sayili Kanun disinda
ilgili kanun ve mevzuatin (Sermaye Piyasasi mevzuati gibi) gereklerini
dikkate almak gibi hususlara da yer verilmistir.
Son dönem uygulamalarindan Telekom AS ve Milli Piyango gibi bazi kuruluslarin
özellestirme sürecinde, Deger Tespit Komisyonlarinin tesekkülü
farklilastirilmis ve içinde Hazine Müstesarligi ve Kurulusun bagli oldugu
Bakanliktan personelin yer aldigi Komisyonlar da kurulmustur.
49 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
lerini devrettigi Bakanin) onayi ile olusan deger tespit
komisyonu tarafindan yürütülür.
Özellestirilecek bir kurulusun deger tespit islemleri
yapilirken Kanun’da yer alan ve yukarida tabloda gösterilen
uluslararasi kabul görmüs yöntemlerden en az ikisi
kullanilmaktadir.
Özellestirilecek kuruluslarin özellestirilme yöntemleri,
özellestirilecek firmalarin deger tespit islemlerinin
yapilmasi açisindan önem arz etmektedir.
Blok satislarda ve karli olan firmalarda indirgenmis
nakit akimlari yöntemi ve piyasa çarpanlari yöntemleri
(fiyat/kazanç orani, fiyat/nakit akimi orani gibi), zarar
eden ve faaliyetlerine devam etmesi zor olan isletmelerde
tasfiye degeri veya net aktif degeri, halka arzlarda
temettü verimi yöntemi ve fiyat/kazanç orani yöntemi
daha çok dikkate alinan yöntemler olarak görülmektedir.
Bir firma için degerleme yapilirken mümkün oldugunca
fazla yöntem kullanilarak deger tespiti yapilmaya
çalisilmalidir. Böylelikle, hem deger tespitinde referans
degere mümkün oldugunca yaklasilmis olunacak hem
de deger tespit islemleri için yapilan elestiriler de azaltilmis
olacaktir. Özellestirme programindaki kuruluslar/
varliklar için yapilan deger tespit islemleri çogu zaman;
kuruluslarin/varliklarin gerçek degeriyle ve/veya referans
degere yakin bir degerle özel sektöre devredilip
devredilmedigi elestirisine maruz kalmistir. Bu tartismalarin
temelinde, kuruluslarin degerlerinin düsük bir
sekilde belirlenerek özellestirildikleri iddialari yer almis,
böylece özellestirmeye yapilan elestirilerin en önemli
gerekçeleri arasinda kullanilmis ve çogu kez de istismar
edilmistir.
Özellestirilecek bir kurulusun farkli yöntemlerle ve
daha az hata ile tespit edilmesinin ve referans degere
yaklasilmasinin, ihale komisyonu tarafindan ihalede
teklif edilen fiyatlarin uygun olup olmadigi hakkinda
karar vermesinde önemli bir yeri vardir. Bunun, özellestirme
uygulamalarina kamuoyu destegi ve güveninin
saglanmasi ve kamu vicdaninin tatmini bakimlarindan
da önemi büyüktür.
C. UYGULANAN ÖZELLESTIRME YÖNTEMLERI
Bugüne kadar gerçeklestirilen özellestirmelerde
farkli dönemlerde farkli önceliklerin belirlendigi ve bu
önceliklere göre de kullanilan yöntemlerde agirlik kaymasi
oldugu gözlenmektedir. Mesela, sermayenin tabana
yayilmasi, sermaye piyasalarinin etkinlestirilmesi ve
mülkiyet ediniminin yayginlastirilmasinin hedeflendigi
dönemlerde halka arz yönteminin diger dönemlere
göre daha fazla kullanildigi; gelir elde etmeyi amaçlayan
veya etkinligi ve verimligi artirmayi hedefleyen dönemlerde
göreceli olarak blok satis ve varlik satisi yöntemle
rinin uygulandigi söylenebilir. Bazen de hem verimliligi
artirma hem gelir elde etme hem de sermayeyi tabana
yayma hedefi birlikte gerçeklestirilmek istenmekte, kullanilacak
yöntemler buna göre belirlenmektedir.
Gerek yarginin gerekse muhalefet ve sendikalarin
baskilari sonucu özellestirmelerde en yüksek gelirin
elde edilmesi amaç edinilmis, bu sebeple sosyal refah
ve istihdam içeren özellestirmelere fazla sicak bakilmamistir.
Özellestirme programina alinan kuruluslarin, hangi
yöntemle ve ne kadar süre içerisinde özellestirilecegi
ÖYK tarafindan belirlenmektedir. Özellestirme uygulamalarinda
kullanilan yöntemler, 4046 sayili Kanun’un
18/A maddesinde sayilmistir. Bu yöntemler; satis, kiralama,
isletme hakkinin verilmesi, mülkiyetin gayri ayni
haklar tesisi, gelir ortakligi modeli ve sair hukuki tasarruflar
seklinde bes ana gruba ayrilmaktadir. Bunlardan
satis yöntemi kendi içerisinde varlik ve hisse satisi seklinde
alt yöntemleri içermektedir.
Hisse satisi ise; blok satis, halka arz, borsada normal
ve/veya özel emir ile satis, menkul kiymetler yatirim
fonlari ve/veya menkul kiymetler yatirim ortakliklarina
satis, gecikmeli halka arzi içeren blok satis ve çalisanlara
satis alt yöntemlerine ayrilmaktadir.
D. ÖN BILDIRIMDE BULUNMA, TANITIM
DOKÜMANININ VE IHALE SARTNAMESININ
HAZIRLANMASI VE DIGER ISLEMLER
Ihaleye hazirlik asamasinda yukarida zikredilen hususlarin
yani sira özellestirilecek kurulus detayli incelemeye
tabi tutularak, istihdam, yatirim, üretimin devamliliginin
saglanmasi, alinacak ihale bedelinin ödeme
sekli ve süresi, teminat alinmasi gibi konular ve ihalede
dikkate alinacak stratejik öncelikler belirlenir. Yapilan
çalismalar neticesinde, özellestirmeye konu unsurla ilgili
problemlerin tespiti durumunda ihaleye çikilmadan
önce bu problemler çözülür.
ÖIB, özellestirilecek kurulusun özelligine göre; ilgili
kamu kuruluslari, sanayi ve ticaret odalari, meslek gruplari
ile görüsmeler yapabilecegi gibi kendisi veya danismanlari
araciligiyla ihaleye katilabilecek potansiyel ya-
tirimcilarla da ön görüsmeler yapabilir, onlarin ihaleyle
ilgili görüs ve yaklasimlarini alabilir.
Hazirlik asamasindan sonra uygulanacak strateji kesinlestirilir
ve ÖIB tarafindan özellestirilecek kurulusla
ilgili sektör analizi ve diger bilgiler hazirlanarak Rekabet
Kurulunun görüsü alinmak üzere, muafiyetler hariç, ön
bildirimde bulunulur.18 Rekabet Kurulu görüsünü ÖIB’ye
18 ÖIB, özellestirme uygulamalarinin tamaminda Rekabet Kurumuna
ön bildirimde bulunmak zorunda degildir. Halka arz, mal veya hizmet
üretimine yönelik olmayan gayrimenkul devri, yurt disi sermaye piyasalarina
satislar, çalisanlara devir, süresi üç yili asmayan gecikmeli halka arzi
içeren blok satislar, borsada normal ve/veya tesebbüsün kontrolünde
degisiklige yol açmayan özel emir ile satislar ve menkul kiymetler yatirim
ÖZELLESTIRME YÖNTEMLERI
SATIS
VARLIK SATIS HISSE SATISI
BLOK SATIS
HALKA ARZ
IMKB’DE SATIS
ÇALISANLARA SATIS
GECIKMELI HALKA ARZI
IÇEREN BLOK SATIS
ISLETME HAKKI DEVRI DIGER YÖNTEMLER
KIRALAMA
MÜLKIYE TIN GAYRI AYNI
HAKLAR TESISI
GELIR ORTAKLIGI MODELI
VE SAIR HUKUKI TASARRUF
iletir. ÖIB, Rekabet Kurulu tarafindan getirilen sartlari
ihalede dikkate almak zorundadir.
Özellestirmeye konu unsurla ilgili detayli bilgiler tanitim
dokümani ve bilgi odasinda (ihtiyaç duyulan ihalelerde)
katilimcilara sunulur.
Tanitim dokümaninin olusturulmasini takiben ihalede
uygulanacak kural ve sartlari belirleyen ihale sartnamesi
ve ilan metni hazirlanir. Ihale sartnamesinde, 4046
sayili Kanun’un 13 üncü maddesi kapsaminda sayilan
stratejik kuruluslar ve/veya gerekirse kanunda sayilmayan
kuruluslarin hisse satislarinda, altin hissenin19 konulmasi
veya mevcut altin hissenin içeriginin degistirilmesi
uygulamasina gidilebilir. Altin hisse, bir sirketin ana
fonlari ve/veya menkul kiymetler yatirim ortakliklarina satislar kapsaminda
yapilan özellestirmelerde Rekabet Kurumuna ön bildirimde bulunulmaz.
19 Kamuya, imtiyaz hakki taniyan hisse payi.
sözlesmesinde yapilacak düzenleme sonucunda, kamu
çikarlarinin korunmasi, ülke güvenligine zarar verebilecek
gelismelerin önlenmesi, az gelismis yörelere yönelik
hizmetlerin sürdürülmesi, üretimin devamliliginin
saglanmasi gibi konularda devlet adina ihdas edilecek
tek bir hisse ile (altin hisse), bu konularda alinacak kararlar
üzerinde devlete söz ve onay hakki veren bir uygulamadir.
2. IHALE SÜRECI
Yukarida bahsedilen, ihaleye hazirlik süreci tamamlandiktan
sonra Özellestirme Idaresi Baskaninin; yapilacak
ihaleye ait yöntem20, usul vb. hususlari içeren karari
onaylamasi ile ihaleye baslanilir. Onaylanmis karar ekine;
ÖYK karari, ilan metni, ihale sartnamesi, varlik satislarinda
deger tespit raporu ve diger belgeler de ilave edilir.
20 Ihale yönteminin, özellestirme yöntemi olmadigina dikkat edilmelidir.
Zira özellestirme yöntemi ÖYK tarafindan belirlenir.
ÖZELLESTIRME UY GULA M ALARIND A IHALE ISLEMLERI
52 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
4046 sayili Kanun’un 18/C maddesi ve “Özellestirme
Uygulamalarinda Deger Tespiti ve Ihale Yönetmeligi”21
uyarinca olusturulan ihale komisyonu, Kanunun öngördügü
asamalarin yerine getirilmesi ve ihalenin mevzuata
uygun olarak sonuçlandirilmasi çalismalarini yürütür.
Komisyon çalismalarinda deger tespit raporlari önemli
bir yere sahiptir.
Bilgi odasinin hazirlandigi ihalelerde, yatirimcilar
bilgi odasina davet edilerek gerekli bilgiler verilir.
Ihale süreci asamasinda, ilk teklifler alinmadan önce,
eger ihalede ön yeterlilik kriteri getirilmis ise, basvuran
firmalarin yeterli olup olmadiklari ihale komisyonu tarafindan
degerlendirilir. Ön yeterlilik kriteri, genellikle
varlik satislarinda uygulanmayip, hisse satisi, kiralama
ve isletme hakki verilmesi yöntemleriyle yapilan özellestirme
islemlerinde tercih edilmektedir. Ön yeterlilik
21 Yönetmelik 29.11.2003 tarih ve 25301 sayili Resmi Gazete’de ya-
yimlanmistir. Yönetmelik ile ilgili degisiklikler 28.05.2004 tarih ve 25475,
28.12.2005 tarih ve 26037 sayili, 11.01.2007 tarih ve 26400 sayili ve
02.09.2009 tarih ve 27337 sayili Resmi Gazetelerde yayimlanmistir.
ile ilgili komisyonun degerlendirmesi, önceden belirlenecek
strateji çerçevesinde, yatirimcilarin tekliflerini
vermesinden sonra da yapilabilir.
Ihale sürecinde uygulanan ihale usulleri, alicilar arasinda
nasil bir yarisma ile özellestirmenin yapilacagini
gösterir. 4046 sayili Kanun’un 18/C-c maddesi ve Özellestirme
Uygulamalarinda Deger Tespiti ve Ihale Yönetmeliginde
ihale usul ve esaslari açiklanmistir.
Ihale usullerinin önemli bir konusu, özellestirme
yöntemleridir. Yapilacak ihalede hangi usullerin uygulanacagi
özellestirme yöntemlerine göre belirlenmistir.
Bu çerçevede, 4046 sayili Kanun’un 18 inci maddesinin
C/d bendinde, özellestirme yöntemine göre uygulanacak
ihale usulleri söyle tanimlanmistir:
Varlik satisi yöntemiyle yapilacak ihalelerde kapali
teklif, pazarlik ve açik artirma usullerinden biri uygulanir.
Hangi usulün uygulanacagina varligin niteligi ve
deger tespit sonuçlari dikkate alinarak ÖIB tarafindan
karar verilir. Bu usullerden kapali teklif usulünün uygulanmasi
halinde, ihale komisyonu gerek görürse, ihaleIHALE
USULLERI
Kapali Teklif Usulü
Pazarlik Usulü
Açik Ar ttirma Usulü
Belirli Istekliler Arasinda I. U.
Özellestirme Yüksek Kurulu
IHALE
KOMISYONU
4046 sayili Kanun’un 18/C maddesi ve “Özellestirme
Uygulamalarinda Deger Tespiti ve Ihale Yönetmeligi”21
uyarinca olusturulan ihale komisyonu, Kanunun öngördügü
asamalarin yerine getirilmesi ve ihalenin mevzuata
uygun olarak sonuçlandirilmasi çalismalarini yürütür.
Komisyon çalismalarinda deger tespit raporlari önemli
bir yere sahiptir.
Bilgi odasinin hazirlandigi ihalelerde, yatirimcilar
bilgi odasina davet edilerek gerekli bilgiler verilir.
Ihale süreci asamasinda, ilk teklifler alinmadan önce,
eger ihalede ön yeterlilik kriteri getirilmis ise, basvuran
firmalarin yeterli olup olmadiklari ihale komisyonu tarafindan
degerlendirilir. Ön yeterlilik kriteri, genellikle
varlik satislarinda uygulanmayip, hisse satisi, kiralama
ve isletme hakki verilmesi yöntemleriyle yapilan özellestirme
islemlerinde tercih edilmektedir. Ön yeterlilik
21 Yönetmelik 29.11.2003 tarih ve 25301 sayili Resmi Gazete’de ya-
yimlanmistir. Yönetmelik ile ilgili degisiklikler 28.05.2004 tarih ve 25475,
28.12.2005 tarih ve 26037 sayili, 11.01.2007 tarih ve 26400 sayili ve
02.09.2009 tarih ve 27337 sayili Resmi Gazetelerde yayimlanmistir.
ile ilgili komisyonun degerlendirmesi, önceden belirlenecek
strateji çerçevesinde, yatirimcilarin tekliflerini
vermesinden sonra da yapilabilir.
Ihale sürecinde uygulanan ihale usulleri, alicilar arasinda
nasil bir yarisma ile özellestirmenin yapilacagini
gösterir. 4046 sayili Kanun’un 18/C-c maddesi ve Özellestirme
Uygulamalarinda Deger Tespiti ve Ihale Yönetmeliginde
ihale usul ve esaslari açiklanmistir.
Ihale usullerinin önemli bir konusu, özellestirme
yöntemleridir. Yapilacak ihalede hangi usullerin uygulanacagi
özellestirme yöntemlerine göre belirlenmistir.
Bu çerçevede, 4046 sayili Kanun’un 18 inci maddesinin
C/d bendinde, özellestirme yöntemine göre uygulanacak
ihale usulleri söyle tanimlanmistir:
Varlik satisi yöntemiyle yapilacak ihalelerde kapali
teklif, pazarlik ve açik artirma usullerinden biri uygulanir.
Hangi usulün uygulanacagina varligin niteligi ve
deger tespit sonuçlari dikkate alinarak ÖIB tarafindan
karar verilir. Bu usullerden kapali teklif usulünün uygulanmasi
halinde, ihale komisyonu gerek görürse, ihaleye pazarlik ve açik artirma suretiyle devam edebilir.
Hisselerin blok olarak satisi yöntemiyle yapilacak
özellestirme uygulamalarina iliskin ihalelerde pazarlik
usulü uygulanir.
Satis yöntemi disindaki yöntemlerle yapilan özellestirme
uygulamalarina iliskin ihalelerde, özellestirilecek
kurulusa ait varligin niteligi, gördügü hizmetin özelligi,
yapisi, hukuki durumu ile deger tespit sonuçlari dikkate
alinarak pazarlik veya açik artirma usullerinden Özellestirme
Idaresi Baskanliginca belirlenecek usul uygulanir.
Hisselerin yurt içi ve yurt disinda halka arz, borsada
satis, menkul kiymetler yatirim fonlari veya menkul
kiymetler yatirim ortakliklarina satisi suretiyle özellestirilmeleri
ise Sermaye Piyasasi Mevzuati çerçevesinde
yapilir.
Yukarida siralanan özellestirme yöntemlerine göre
yapilan ihalelerde alinan teklifler, ihale komisyonu tarafindan
ihale sartnamesinde yer alan hususlar ve deger
tespit raporlari çerçevesinde degerlendirilir. Yeterli teklif
olmamasi durumunda ihale komisyonu tarafindan ihalenin
iptal edilmesine karar verilir ve alinacak Baskanlik
Onayi ile ihale iptal edilir.
Sartnameye uygun ve yeterli teklif var ise, geçerli
teklif sahipleri, ihale komisyonu ile görüsme yapmak
üzere yazili olarak davet edilirler. Sartnameye uygun olmayan
teklifler ise ihale disi birakilir ve teminatlari iade
edilir. Ihale komisyonu, açik artirma disindaki usullerde
yapilan ihalelerde, belirlenen gün ve saatte teklif sahipleriyle
birebir görüsmeler yapar ve revize teklifler alir.
Görüsmeler sonucunda toplanti tutanagi ve revize teklif,
ihale komisyonu ve teklif sahibi tarafindan imzalanir.
Bu esnada, teklif sahiplerinin daha önce belirtilen
1998/4-5 Tebligi uyarinca doldurduklari formlar ilave
edilerek yatirimcilarla ilgili görüs almak üzere Rekabet
Kurumuna gönderilir.
Bundan sonraki asamada teklif sahipleri, nihai pazarlik
görüsmelerine davet edilirler. Nihai pazarlik görüsmeleri
tüm teklif sahiplerinin katildigi bir açik arttirma
ile sonuçlandirilabilir.
Özellestirme isleminin imtiyaz kapsaminda olmamasi
durumunda, ihaleyi kazanan teklif sahibi ile sartname
çerçevesinde hazirlanan sözlesme imzalanir.
A. HALKA ARZ
2499 sayili Sermaye Piyasasi Kanunu’23nun 3/c maddesinde
halka arzin tanimi yapilmistir.
Halka arz islemi, yatirim bankalari ve yerli ve yabanci
araci kurumlardan olusan bir konsorsiyum, reklam ve
tanitim sirketleri, yerli ve uluslararasi fonlar, çalisanlar,
müsteriler, küçük yatirimcilar, kurumsal yatirimcilar gibi
bir çok kurum ve kisiyle birlikte çalismayi gerektiren bir
islemdir. Islem yürütücülerinin çok ve islemlerinin birçok
adiminin uzmanlik gerektirmesi nedeniyle bir araci
kurum danismanligi ile yapilmasi zorunludur.
Görevlendirilen danisman ve özellestirme islemini
yürütecek ilgili idari birimler, daha önce ÖYK tarafindan
belirlenmis olan halka arza iliskin strateji çerçevesinde
çalismalara baslarlar. Yapilan çalismalar neticesinde
halka arz modeli, iskonto oranlari, iskonto uygulanacak
gruplar gibi konular belirlenir.
Halka arz isleminde Sermaye Piyasasi Kurulu (SPK)
Baskanligi kilit rol oynamaktadir. Çünkü sermaye piyasasi
araçlari, bu araçlarin ihraci, halka arzi ve satisi, bunlari
ihraç veya halka arz edenler, borsalar ve teskilatlanmis
diger piyasalar, sermaye piyasasi faaliyetleri ve sermaye
piyasasi kurumlari 2499 sayili Sermaye Piyasasi Kanunu
hükümlerine tabidir ve dolayisiyla SPK’nin görev ve yetkileri
içerisine girmektedir.
SPK, Kanunun uygulanmasi açisindan sermaye piyasasi
araçlarinin ihracini, halka arz ve satisinin sartlarini
düzenlemek ve denetlemekle sorumlu ve yetkilidir. Bu
nedenle, hemen hemen her adimda ÖIB veya danisman
firma; SPK’dan görüs sorar, danisir veya halka arz modelinin
belirlenmesinde oldugu gibi onay alir. Ayrica,
22 ÖYK tarafindan ÖIB’nin yetkili kilinmasi halinde, Idare Baskaninin
onaylamasi ile ihale kesinlesir.
23 30.07.1981 tarih ve 17416 sayili Resmi Gazete.
53 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
SPK’ya yazili olarak; arz edilmesi planlanan hisselerin
türü, satis sekli, iskonto oranlari gibi konularda ön bildirimde
bulunulur.
SPK’dan alinan onay sonrasinda hisseleri halka arz
edilmesi planlanan kurulus ile ilgili, eger gerekli ise,
yeniden yapilandirma islemi de gerçeklestirilebilir. Bu
kapsamda en çok yapilan düzenlemeler; sirket statüsünün
anonim sirkete dönüstürülmesi, hisse yapisinin
düzenlenmesi, ana sözlesmesinde gerekli degisikliklerin
yapilmasidir. Yapilan bu degisikliklerle ilgili yeniden
SPK’nin onayinin alinmasi zorunludur.
Halka arz sürecinde hisse senedi satisi yurt disi piyasalarda
da yapilabilmektedir. Yabanci sermayenin
ülkeye getirilmesinin amaçlandigi ve özellikle piyasa
degerinin çok yüksek oldugu düsünülen kuruluslar için
yapilacak büyük oranli halka arzlarda, yurt disinda satis
tercih edilmektedir. Zira, sadece yurt içi piyasalara yönelik
yapilan bir halka arzda, gelebilecek talep miktari
sinirli olabilmekte, büyük oranli halka arzlar için bu miktardaki
talep yetersiz kalmakta ve bu durum halka arzin
basarisiz olmasina yol açabilmektedir.
Yurt disi piyasalarda hisse satisi iki sekilde yapilabilmektedir.
Birinci ve ÖIB tarafindan en çok kullanilan
metot, hisselerin sadece IMKB’de kayit edilmesi ve yabanci
yatirimcilara da IMKB’de satilmasidir. Ikinci metot
ise hisselerin esanli olarak IMKB’nin yani sira, Londra,
New York gibi bilinen borsalarda da kayit edilerek, bu
borsalarda da yatirimcilara satisinin yapilmasidir. Uluslararasi
borsalarda arz, yurt içinde SPK’dan alinan onay
süreci gibi ayni sekilde bu borsanin bulundugu ülkenin
sermaye piyasasi kurulusundan onay alinmasini gerektirmektedir.
Yurt disinda satis yapilmasi halinde, yurt disinda faaliyet
gösteren araci kurumlarla anlasilir ve ÖIB’nin onayiyla
bu araci kurumlarla konsorsiyum olusturulur. Ayni
sekilde yurtiçi danismanlar tarafindan da halka arza aracilik
edecek yurtiçi konsorsiyumu olusturulur. Kurulan
konsorsiyumlar için SPK’nin onayi alinir.
Bu asamadan sonra, satilacak hisselerle ilgili gerek
araci kurumlar bazinda gerekse kamuoyunda tanitim
çalismalarina baslanilir. Bu kapsamda, sirket hisselerinin
halka arz islemlerinden sorumlu olan proje grubunun koordinasyonunda
sirket yönetimince; yatirim bankalari ve
araci kurumlarda görev yapan analistlere sirket ve sektörle
ilgili bilgileri içeren analist sunumlari yapilir. Analist sunumlarini
takiben SPK mevzuati dahilinde sirkete iliskin finansal
rapor olusturulur. Sayet uluslararasi piyasalara satis
yapmaya karar verilmis ise, uluslararasi tanitim toplantilari
(roadshow) için hazirliklar yapilir. Belirlenen program çerçevesinde
çesitli ülkelerde; ÖIB, sirket ve danisman firma
temsilcileri tanitim toplantilari düzenler ve hisseleri satilacak
sirketle ilgili yatirimci gruplarina bilgi verirler.
Diger yandan, satilacak hisseleri ve sirketi kamuoyuna
duyurmak ve tanitmak amaciyla, ÖIB’nin anlasmasi
olan reklam ve tanitim ajansi ile kampanya stratejisi
için çalismalar yapilir. Hazirlanan taslak tanitim materyali
üzerinden SPK ile görüsmeler yürütülerek ön onay
alinir24. Kampanyada kullanilmasina karar verilen kitle
iletisim araçlarinda (gazete, billboard, radyo, televizyon
vb.) tanitimlara baslanir. Tanitimlar, stabilizasyon dönemine
kadar devam edebilir. Halka arzla ilgili tanitimlara,
talep toplama döneminde hiz kazandirilir. Bu dönem
boyunca sirketin yaptigi reklam ve halkla iliskiler çalismalarinin
özellestirme imaj kampanyalarina uyumu ve
destegi saglanir.
Es zamanli olarak SPK mevzuati dahilinde sirküler,
izahname ve aracilik yüklenim sözlesmelerinin taslaklari
olusturulur. Konsorsiyumu olusturan veya olusturacak
firmalar ile konsorsiyum sözlesmesi imzalanir. Bu belgeler
SPK’ya gönderilerek yine SPK’nin onayi alinir.
2499 sayili Kanun’un 6 ve 7 nci maddeleri geregi,
sermaye piyasasi araçlarinin halka arzinda açiklanacak
bilgiler izahnamede yer alir. Izahnamede bulunmasi
gereken bilgiler Sermaye Piyasasi Kurulu tarafindan
belirlenir. Sermaye piyasasi araçlarinin Kurul kaydina
alinmasindan sonra izahnamenin ticaret siciline tescili
yaptirilir ve daha sonra ilan edilir. Sermaye piyasasi
araçlarinin halka satisi, izahnamede gösterilen esaslar
ve belirlenen satis süresi dahilinde yapilir.
Yatirimcilari sermaye piyasasi araçlarini satin alma-
ya davet ise, sirküler ile gerçeklestirilir. Yayimlanacak
sirküler ve ilanlarin esaslari da Kurul tarafindan belirlenir.
Ilanlar ve açiklamalar; gerçege uymayan, abartilmis
veya yaniltici bilgileri içeremeyecegi gibi Kurul kaydina
alinmanin resmi bir teminat olarak yorumlanmasina yol
24 Bilindigi gibi Sermaye Piyasasi Kurulu, 2499 sayili Sermaye Piyasasi
Kanunu’nun 6 ve 22/g maddesi dogrultusunda, sermaye piyasasini ilgilendiren
her türlü iletisim araçlari ile yapilan yayin, duyuru ve reklamlari
izler, bunlardan yaniltici oldugu tespit edilenleri yasaklar ve geregi yapilmak
üzere ilgili kuruluslara bildirir.
açacak açik veya dolayli bir ifade tasiyamaz.
Izahname ve sirküler, araci kuruluslar ile ÖIB tarafindan
müstereken imzalanir. Bu belgelerde yer alan bilgilerin
dogrulugundan ÖIB sorumludur. Ancak, kendilerinden
beklenen özeni göstermeyen araci kuruluslara
da sorumluluk yüklenebilir.
SPK onayindan sonra sirket hisseleri halka arz için
resmi olarak kurul kaydina girmis olur. Bilindigi gibi,
2499 sayili Kanun’un 4 ve 5 inci maddeleri geregi halka
arz olunacak sermaye piyasasi araçlarinin Kurula kaydettirilmesi
zorunludur. Kurula kayit basvurusuna Kurulca
belirlenecek bilgi ve belgeler eklenir. Belgeler ve açiklamalardaki
eksikliklerin Kurul tarafindan belirlenecek bir
sürede tamamlanmasi gerekir. Çünkü noksanliklari bu
süre içinde tamamlanmayan basvurular düsmektedir.
Önemli bir diger husus ise deger tespit islemleridir.
Sirketin ilk kez halka açildigi durumlarda deger tespit
komisyonunun olusturulmasi gereklidir. Deger tespit
komisyonu, 4046 sayili Kanun’un 18/B maddesi geregince
bes üyeden olusur. Komisyonun yapacagi çalisma
ve hazirlayacagi rapor dogrultusunda, arza konu olan
sirketin hisse degeri için bir fiyat araligi belirlenir.
Komisyonca belirlenen fiyat araligi, toplanacak talepler
için önemli bir veri durumundadir. Konsorsiyum
araciligiyla yurt içi ve yurt disi piyasalarda gerçeklestirilen
talep toplama islemi, deger tespit komisyonunca
belirlenen fiyat araliginin üst tavanindan yapilir ve toplanan
taleplerin degerlendirilmesi sonucunda halka
arzda uygulanacak kesin fiyat belirlenir. Talep toplama
süreci fiyatin olusumu bakimindan çok önemlidir. Ne
kadar çok talep toplanirsa, arz isleminin tamamlanip
borsada islem görmeye basladigi anda hisse senetlerinin
performansi ve yatirimciya getirisi o kadar yüksek
olur.
Fiyatin belirlenmesinin ardindan, toplanan talepler
dikkate alinarak yatirimcilara hisse tahsisati yapilir. Tahsisati,
ÖIB ve danisman firma birlikte gerçeklestirir. Belirli
gruplara hisse tahsis miktarinda, daha önce sirkülerde
ilan edilmek ve SPK’dan onay alinmis olmak kaydiyla,
farkli uygulamalar yapilabilir. Yatirimcilara tahsis edilen
hisse senetleri, ÖIB’nin bildirimi üzerine Merkezi Kayit
Kurulusu25 (MKK) tarafindan yatirimcilarin hesaplarini
aktarilir. Bilahare hisseler IMKB’de islem görmeye baslar.
Hisselerin borsada islem görmeye baslamasinin akabinde
gerekli görülürse sirketin hisselerine ait fiyat istikrari
uygulamasi yapilabilir. Istikrar amaciyla ayrilan fon kullanilarak,
hisse senedinin borsadaki islem fiyatinin arz
fiyatinin altina düsmesi durumunda arz edilen hisselerin
bir bölümü geri alinabilir. Fiyat istikrarinin kapsami
25 Sermaye piyasasi araçlari ve bunlara iliskin haklar; özel hukuk tüzel
kisiligini haiz bir Merkezi Kayit Kurulusu tarafindan kayden izlenir. Bu kurulus,
Sermaye Piyasasi Kurulunun gözetim ve denetimi altindadir.
aracilik yüklenim sözlesmesince belirlenir ve ilgili SPK
mevzuatina tabidir.
Halka arz süreci, diger yöntemlerin kullanildigi özellestirme
süreçlerinden daha karmasik ve is yogunlugu
daha fazladir. Asagidaki örnek uygulama sürecin anlasilmasini
kolaylastiracaktir.
B. IMKB TOPTAN SATISLAR PAZARINDA
YAPILAN SATISLAR
Istanbul Menkul Kiymetler Borsasi Toptan Satislar
Pazarinda ( TSP) yapilan islemler, IMKB’nin TSP Genelgesi
çerçevesinde gerçeklestirilir. TSP, önceden alicilari
belli olan veya olmayan, belirli bir miktarin üzerindeki
hisse senedi islemlerinin, borsada güven ve seffaflik ortaminda
organize bir piyasada yapilmasini amaçlayip
saglayan bir piyasadir.
Bu piyasada, hisse senetleri borsada islem gören sirketlerin
hisseleri satilabilecegi gibi hisse senetleri borsada
islem görmeyen, özellestirme programinda bulunan
sirketler ile kamu kurum ve kuruluslarinin sahip oldugu
sirket hisse senetleri de satilabilmektedir.
Özellestirme programinda olan bir sirketin hisselerinin
satis süreci, hisseleri satilacak sirketin özellestirme
sürecinden sorumlu idari birim tarafindan, hisselerin
TSP’de satilacagina dair bir ÖYK Karari almasi ile baslar26.
Daha sonra, varsa alicinin talebi ve TSP’de satis
talebi ÖIB’na bildirilir. ÖIB, satisi yapilacak sirket hisselerinin
fiyat araligini tespit eder ve “Hisse Senetleri Alim/
Satim Sözlesmesi” bulunan araci kurumla irtibata geçilir
ve gerekli belgeler hazirlanarak araci kurum tarafindan
IMKB’ye basvuru yapilir.
IMKB Toptan Satislar Pazarinda Yapilan Satislarda
26 Alinan bu ÖYK Kararinin, ilgili idari birim tarafindan “Özel Durum
Açiklamasi” yapilarak ayni gün kamuya duyurulmasi gerekmektedir. Bu
açiklamanin IMKB’ye yapilmasi yeterli olmakla birlikte, uygulamada hem
SPK ve hem de IMKB’ye yapilmaktadir.
55 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
SPK ve IMKB ile birlikte hareket edilir. SPK ve IMKB mevzuati
uygulanir.
Satis islemi TSP’nda gerçeklestirilen sirket hisselerinin
takasi, islem gününü izleyen ikinci isgünü Merkezi
Kayit Kurulusu bünyesinde gerçeklestirilir. Bu asamadan
sonra, satis islemi gerçeklestirilerek elde edilen satis
tutari ÖIB hesaplarina aktarilir.
III-SONUÇ
Özellestirme ihalelerinde yasal düzenlemelerin farkli
yorumlanmasi, ihale konusu islemleri çok sik yargi
yoluna tasimaktadir. ÖIB’nin ihale ile ilgili yüzlerce, idari
islemlerle ilgili binlerce eylemine karsi yargi yoluna gidilerek
dava açilmaktadir. Bu süreç ister istemez personelin
çalisma motivasyonunu da olumsuz etkilemektedir.
Yerel endüstrilerin yabancilarin mülkiyetine geçecegi
korkusu içinde olanlar ile geçimleri tehlikede olan kamu
çalisanlarindan gelen protestolar kamu sirketlerinin satisini
engelleyici unsurlar olmuslardir. Bunlarin yani sira
devlet içindeki gücünü kaybetmekten korkan bürokrasinin
özellestirmeyi yavaslatmasi ve isçi sendikalarinin
süreci durdurmaya yönelik muhalefetleri, özellestirmenin
hizini azaltmistir.
Özellestirme sonrasi çözülmesi gereken en önemli
sorun, kamu sektörünün ekonomideki ve firmalari
düzenlemedeki rolü konusunda ortaya çikmaktadir.
Özellestirme yönündeki teorik argümanlarin birçogu,
devletin düzenleyici rolü üstlenmesinin, isletmelerin
mülkiyetine dogrudan sahip olmasi durumuna göre
daha az zararli oldugu önermesine dayalidir. Bu çerçeveden
bakildiginda devlet mülkiyetinin alternatifi bütün
düzenleme ve denetlemelerden arindirilmis özel
isletmeler degildir. Basarili özellestirme satis sonrasinda
olusturulacak regülasyonun, daha genis anlamda piyasa
yapilarinin sartlarini da düsünmeyi gerektirir.
Özellestirme programlarina yöneltilen en önemli
elestirilerinden biri, bu programlarin iltimas geçilen taraflara
varliklarin satisini içerdigi yönündedir. Mümkün
oldugu kadar objektif kriterleri kullanan seffaf bir süreç
bu elestiriyi ortadan kaldirabilir. Bir diger problem, satilacak
tesebbüslerin degerlendirilmesidir.
Konuyla ilgili bir baska önemli tartisma, sürecin yabanci
girisimcilere açilmasinin etkileriyle ilgilidir. Özellestirmelere
yabanci katilimini kisitlamanin, özellikle
içeride yeterli sermaye ve uzmanin olmadigi ülkelerde,
uzun vadede ekonomi açisindan zararli sonuçlar dogurduguna
iliskin ampirik kanitlar bulunmaktadir. Bu
çerçevede özellestirmeler kanaliyla ülkeye yabanci sermaye
girisi saglanmasinin genel anlamda yararli olacagi
söylenebilir.
Birçok ülkede oldugu gibi, kamu kesiminin ekonomide
agirlikli yer aldigi Türkiye’de de kamu ekonomisi
ve kamu yönetimi çok ciddi sorunlarla karsi karsiyadir.
Söz konusu sorunlarin ortadan kaldirilmasi için kapsamli
bir reform sürecinin yasanmasi zorunlulugu ortaya
çikmis ve bu zorunluluk özellestirme uygulamalarini
gündeme getirmistir.
KAYNAKÇA
ATASAGUN, H. Fehmi, (1992), KIT ’lerin Özellestirilmesinde
Degerleme Fiyatlama Iliskisinin Analizi, Yayinlanmamis Doktora
Tezi, Ankara Üniversitesi, SBE, Ankara.
BAYTAN, Ilhan, (2009), Özellestirme Hukuku ve Uygulamalari,
2. Baski, Yetkin Yayinlari, Ankara.
KARLUK, S. Ridvan, (1994), Türkiye’de Kamu Iktisadi Tesebbüsleri
Ve Özellestirme, Esbank Yayinlari, Yayin No. 5, Istanbul.
YASAR, Süleyman, (2006), Türkiye’de Kullanilan Özellestirme
Yöntemlerinin Analizi, Beta Yayinlari, Istanbul.
YAZICI, Kuddusi, (1997), Özellestirmede Degerleme Yöntemleri
ve Degerleme Kriterleri, Uzmanlik Tezi, Devlet Planlama
Teskilati, Ankara.
YAVILIOGLU, Cengiz, DELICE Güven, ÖZSOY Onur, (2010),
Dünyada ve Türkiye’de Özellestirme Uygulamalari: Teorik ve
Tarihsel Bir Perspektif, ÖIB Yayini. Ankara.
http://www.oib.gov.tr/, Erisim Tarihi: 05.11.2010
http://www.mevzuat.gov.tr/, Erisim Tarihi: 05.11.2010
56 EKIM – KASIM – ARALIK 2010
adminKatma Bütçeler: Türkiye’de katma bütçe uygulaması genel muhasebe kanununda bütçenin genellik ilkesinin bir istinası olarak yer almıştır. Yasa katma bütçeleri , giderleri özel gelirleri ile karşılanan ve genel bütçe dışında …
adminBilanço ve Gelir Tablosu Nedir? BİLANÇO Bilânço işletmenin belli bir tarihteki mali durumunu yani varlık ve kaynak durumunu gösteren tablodur. Bilânço Özellikleri ve içeriği; 1- Bilânço, aktif ve pasif olarak…
