Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
İnşaat Sözleşmelerinin Sona Ermesi ve Şartları
§1. BORÇLAR KA!U!U!A GÖRE GE!EL SO!A ERME !EDE!LERI
I. Genel Olarak
Taraflarin sözlesme serbestisi uyarinca yapmis olduklari sözlesme ile
aralarinda bir bag olusmakta, sözlesme ile arzu edilen amaca ulasmakla veya baska
sebeplerle bu bag ortadan kalkarak sözlesme sona erdirilmekte ve taraflar serbest
kalmaktadirlar. Genis anlamda borç iliskisini1 sona erdiren sebepler, ifa, fesih,
dönme, geri alma, iptal ve bozma sözlesmesidir.2 Ifa, borçlanilan edimin tam ve
dogru bir sekilde yerine getirilmesidir. Baska bir ifadeyle borcun geregi gibi ifasi,
alacaklinin tatmin edilerek borcun sona erdirilmesidir.3 Borcun geregi gibi ifasi,
borçlanilan edimin ifa modalitelerine, yani ifanin konusuna (sunulan edimin
sözlesme ile kararlastirilan edime uygun olmasi), ifanin taraflarina (edimi sunan ve
sunulan kisilerin sözlesmede kararlastirilan kisiler olmasi), ifa yerine (edimin
sözlesme ile kararlastirilan veya kanunda öngörülen yerde sunulmus olmasi) ve ifa
1
Borç iliskisi, doktrinde genis anlamda borç iliskisi ve dar anlamda borç iliskisi olmak üzere iki
ayri anlamda kullanilmaktadir. Genis anlamda borç iliskisi borç iliskisi kavramini, dar anlamda
borç iliskisi ise borç kavramini karsilamaktadir. Alacaklinin borçludan istemeye yetkili oldugu,
borçlunun da yerine getirmek zorunda bulundugu bir tek edimi, baska bir deyisle tek bir alacak
veya borcu içeren hukuki iliskiye, borç veya dar anlamda borç iliskisi denir. Borç iliskisi ise,
alacakli ile borçlu arasinda bir veya daha çok alacak hakki ile asli edim yükümlülüklerini, yenilik
doguran hak ve def’i hakki gibi tali haklar ile bazi yan yükümleri ve özellikle koruma yükümlerini
içeren bir hukuki iliskidir. Von Tuhr/Peter, 10 vd.; Gauch/Schluep, Nr.26, Nr.116; Tunçomag, 27-
28; Oguzman/Öz, 3-4; Eren, Borçlar, 23-24; Tekinay/Akman/Burcuoglu/Altop, 5 vd.
2
Fesih, dönme, geri alma, iptal ve cayma kavramlari konusunda gerek kanunda gerekse doktrinde
tam bir kavram kargasasi bulunmaktadir. Borçlar Kanununda, dönme kavramina ismen dahi yer
verilmemistir. Kaynak Isviçre Borçlar Kanununun dönmeye iliskin hükümlerinin neredeyse
tamami dilimize fesih olarak çevrilmistir. Hatta ayni hüküm içinde dahi farkli terimler
kullanilmistir. Örnegin sözlesmeden dönmeyi düzenleyen BK. m. 108’in kenar basliginda
fesihden, madde metninde rücudan söz edilmektedir. Ancak son yillarda yayinlanan eserlerde bu
konuda daha titiz davranildigi görülmektedir. Buz, Sözlesmeden Dönme, 79-80.
3
Tunçomag, 663; Oguzman/Öz, 183; Tekinay/Akman/Burcuoglu/Altop, 758; Reisoglu, 225;
Serozan, Borçlar, 8; Kiliçoglu, Borçlar, 356; Eren, Borçlar, 867.
zamanina (edimin sözlesme ile veya kanunda öngörülen zamanda sunulmus olmasi)
uygun olarak eksiksiz bir sekilde yerine getirilmesidir.4
Ifadan, borçlanilan edimin niteligine göre bazen “edim fiilinin yerine
getirilmesi”, bazen de edim sonucunun yerine getirilmesi” anlasilir.5 Bu anlamda
olmak üzere insaat sözlesmesinde ifa, edim sonucunun yerine getirilmesine
yöneliktir. Insaat sözlesmesi de her sözlesme gibi taraflarin borçlanmis olduklari
edimlerin ifa edilmesi ile sona erer. Müteahhit (yüklenici) insa eserini sözlesmeye
uygun bir sekilde ayipsiz olarak meydana getirip teslim ettigi, is sahibi de borçlanmis
oldugu ücreti tam olarak ödedigi takdirde taraflar borçlarini ifa etmis ve insaat
sözlesmesi sona ermis olur.
Sözlesme iliskisini sona erdiren sebeplerden bir digeri geri almadir. Geri alma
hakki, yasanin korumak istedigi belli bir kisiye tanidigi, mevcut tek yanli bir hukuki
islemi sona erdirme veya sonuç dogurmasina engel olma yetkisini ifade eden bir
kavram olarak kabul edilmektedir.6 Bozucu yenilik doguran haklardan olan geri alma
hakki, tek tarafli varmasi gerekli bir irade beyaniyla kullanilir, ileriye yönelik hüküm
ve sonuç dogurur. Bu hak, sartlari ve sonuçlari itibariyle kismen feshe kismen de
dönmeye benzer.7
Bir diger sona erme nedeni olan bozma sözlesmesi (ikale), Borçlar
Kanununda düzenlenmis olmamakla birlikte taraflarin irade özerkligi uyarinca
mevcut borç iliskisinin bütünüyle ortadan kalkmasi konusunda anlasarak, bu amaçla
yeni bir sözlesme yapmalarina denir.8 Taraflarca aksi kararlastirilmadikça bozma
sözlesmesinin hükümleri geçmise etkilidir. Bu sözlesme ile, bozulan hukuki islemin
yapilmasindan önceki hukuki durumun saglanmasi amaçlanir.9 Sürekli borç
iliskilerinde ise sonuçlar gelecege etkilidir. Ortadan kaldirilacak akdin yapilmasi bir
4 Ifa modaliteleri hakkinda genis bilgi için bkz. Eren, Borçlar, 875 vd.; Oguzman/Öz, 184 vd.
5 Serozan, Borçlar, 11; Eren, Borçlar, 867.
6 Becher, Art.249, Nr.1. Akit iliskisini sona erdiren sebeplerden biri olan geri almayi, Sungurbey,
fesih ve dönme kavramlarini içine alan bir üst kavram olarak tanimlamistir. Sungurbey, Medeni
Hukuk, 140.
7 Eren, Borçlar, 1214.
8 Tekinay/Akman/Burcuoglu/Altop, 984; Eren, Borçlar, 1210; Akgün Bilir, 6.
9 Eren, Borçlar, 1211; Akgün Bilir, 6.
sekil sartina tabi olsa bile, bozma sözlesmesinin geçerligi maddi hukuk yönünden
herhangi bir sekil sartina tabi degildir.10
Genis anlamda borç iliskisini sona erdiren iptal, fesih ve dönme hallerini
çalisma konumuzla baglantisi dolayisiyla ayri bir baslik altina incelemeyi uygun
buluyoruz.
II. Iptal
Iptal, tek tarafli varmasi gerekli bir irade beyani ile kullanilan, borç iliskisini
geçmise etkili olarak ortadan kaldiran, bozucu yenilik doguran bir haktir11 . Sarta
bagli olarak kullanilamaz, kullanildiktan sonra rücu edilemez, iptal beyani karsi
tarafin hakimiyet alanina ulastigi anda sonuçlarini dogurur12. Bir görüse göre13 iptal
hakki, ya zaten bastan geçersiz bir hukuksal islemin geçersizligini kesinlestirir ya da
bastan geçerli bir hukuki islemi sonradan geçmise etkili olarak geçersiz kilar. Bizim
de katildigimiz diger bir görüse göre14 ise tek iptal türü mevcut olup, o da ancak
geçerli hukuki muamelelerde söz konusu olur. Geçerli olarak kurulmus bir
sözlesmenin hak sahibi tarafindan geçmise etkili olarak ortadan kaldirilmasina, iptal
hakki denir. Sözlesme iptal edilinceye kadar geçerli olup, iptal edilebilir akdin
geçerliligine “askida geçerlilik” denir15 . Iptal bir itiraz degil, bir def’i hakkidir,
hakim tarafindan re’sen nazara alinmaz, sadece yetkili taraf ileri sürebilir. Iptal irade
beyani, geçerligi yönünden hiçbir sekle tabi degildir. Sözlesme taraflardan birinin
irade açiklamasi ile veya mahkeme karari ile ortadan kaldirilir16 .
10
BK. m. 12’ye göre sözlesmenin degistirilmesinin, degistirilecek sözlesmenin tabi oldugu sekilde
yapilmasi hükmü burada geçerli degildir. Bu hükmün amaci daha önce yapilan sözlesmenin
degistirilerek muhafaza edilmesidir. Oysa bozma sözlesmesinde mevcut olan borç iliskisi
tamamiyla ortadan kalkmaktadir.
11 Eren, Borçlar, 1214; Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 336, 340.
12 Akgün Bilir, 9-10; Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 340-341; Eren, Borçlar, 309-310; 372;
13 Von Tuhr/Peter, 231; Tunçomag, 180; Serozan, Dönme, 151.
14 Eren, Borçlar, 309; Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 335; Serozan, Dönme, 151; Akgün Bilir, 9.
15 Akgün Bilir, 9; Eren, Borçlar, 309.
16 Von Tuhr/Peter, 231; Eren, Borçlar, 309, 372; Kiliçoglu, Borçlar, 63; Buz, Kamu Ihale
Sözlesmeleri, 340; Akgün Bilir, 9-10.
Iptal hakki geçerli olarak kurulmus bir sözlesmenin, sözlesmenin
kurulusundaki bir sakatlik nedeniyle geçmise etkili olarak sona erdirilmesidir.
Borçlar Kanunu genel hükümlerinde iptal hakki, irade ile beyan arasindaki
uyumsuzluk hallerinden hata, hile ve tehdit ile gabin hallerinde öngörülmüstür. Iptal
hakkinin, hata veya hilenin fark edildigi veya tehdidin ortadan kalktigi andan itibaren
bir yillik hak düsürücü süre içinde kullanilmasi gerekir17 (BK. m. 31). Iptal hakkinin
kullanilmasi ile ilgili azami bir süre Kanunda öngörülmemekle birlikte, BK. m.
125’de düzenlenen 10 yillik sürenin burada da uygulanmasi gerektigini
düsünüyoruz.18 Böylece iptali ileri sürme hakki hata, hile ve tehditten itibaren 10 yil
geçince sona ermelidir.
Sözlesmenin konusu bölünebilir edimlere iliskin olmak sartiyla, kismen
iptaline iliskin olarak, BK. m. 20/II hükmü kiyasen uygulanabilecektir19. Buna göre
irade sakatligi sözlesmenin bazi hükümleri bakimindan söz konusu ise, iptal hakki da
bu hükümlerle sinirli olarak mümkün olabilecektir. Ancak iptal edilen hükümler
olmasaydi sözlesme hiç yapilmayacak idiyse, kismi iptal degil, sözlesmenin tamami
iptal edilecektir.20
Iptal hakki ani edimli borç iliskilerinde geçmise etkili sonuç dogurur. Iptal
beyaninin karsi tarafin hukuk alanina ulastigi anda, sözlesme geçmise etkili olarak
ortadan kalkar. Böylece taraflar henüz ifa edilmemis edimlerini yerine getirmek
zorunda olmadigi gibi, daha önce yerine getirilmis edimlerini ise, ya ayni nitelikte
olan bir istihkak davasi ile ya da bunun mümkün olmadigi durumlarda sahsi nitelikte
sebepsiz zenginlesme davasi ile geri isteyecektir.21 Sürekli borç iliskilerinin iptalinin
sonuçlari hususunda doktrinde farkli görüsler bulunmaktadir.22 Bir görüse göre
sürekli borç iliskilerinin iptalinin geçmise etkili sonuçlar dogurmasi, özellikle
taraflarin edimlerini ifa ettikleri hallerde, bunlarin iade ve tasfiyesinde sakincali
durumlar yaratabileceginden, iptalin gelecege etkili sonuçlar dogurmasini kabul
17 Kiliçoglu, Borçlar, 132, 141, 148; Eren, Borçlar, 373.
18 Eren, Borçlar, 373; Kiliçoglu, Borçlar, 133; 141, 148.
19 Eren, Borçlar, 372; Buz, Sözlesmeden Dönme, 341.
20 Buz, Sözlesmeden Dönme, 341.
21 Eren, Borçlar, 374-375; Buz, Sözlesmeden Dönme, 88, 119-120.
22 Sürekli borç iliskisi doguran sözlesmelerde iptal hakkinin geçmise veya ileriye etkili sonuç
dogurmasi hususundaki görüslerle ilgili olarak bkz. Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 337 vd.
etmek, BK. m. 25 ve MK. m. 2 geregince menfaatler durumuna ve sartlara daha
uygun düsecektir.23 Diger bir görüse göre ise, sürekli sözlesmelerde de iptal geçmise
etkili sonuçlar dogurur.24 Zira günümüzde artik iadesi imkansizlasan edimin yerine
bedelinin iade edilecegi kabul edildiginden, aynen iadenin mümkün olmadigi ve bu
durumun karisikliga yol açacagi gerekçesi ile karsi çikilmasi gereksizdir.25
III. Fesih
A. Fesih Kavrami Ve Hukuki !iteligi
Fesih, sözlesmenin taraflarindan birinin tek tarafli bir irade beyani ile sürekli
borç iliskisini ileriye etkili olarak sona erdirmesine denir26. Bozucu yenilik doguran
bir hak27 olan fesih, hak sahibinin tek tarafli varmasi gerekli bir irade beyani ile
kullanilir. Hüküm ve sonuçlarini muhatabin hakimiyet alanina ulastigi anda gelecege
etkili olarak meydana getirir.28 Bu hak bir defa kullanilmakla ortadan kalkar,
kullanildiktan sonra geri alinamaz.29 Fesih bildirimi kural olarak sarta baglanamaz.30
Tek tarafli bir islem olan fesihdeki açiklik ve belirlilik ilkesi, feshin kural olarak
sarta baglanmasina engeldir. Açiklik ve belirlilik ilkesini zedelemeyecek sekilde,
feshin sarta baglanmasina ise bir engel yoktur.31 Fesih hakkinin kullanilmasi için
karsi tarafin rizasi aranmaz, feshe iliskin irade beyaninin muhataba ulasmasi
yeterlidir. Bizimde katildigimiz doktrindeki hakim görüse göre fesih hükümlerini,
23 Eren, Borçlar, 375; Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 337.
24 Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 337.
25 Buz, Kamu Ihale Sözlesmeleri, 338.
26 Stanislas, 29; Tekinay/Akman/Burcuoglu/Altop, 965; Tunçomag, 1158; Eren, Borçlar, 1211;
Serozan, Dönme,121; Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 115; Feyzioglu, Borçlar Genel, 414; Öz, Eser
Sözlesmesi, 26.
27 Feshin hak mi yoksa hukuki islem mi oldugu konusunda açiklamalar için bkz. Güleç, 104 vd.
28 Feyzioglu, Borçlar Genel, 415; Eren, Borçlar, 1211; Akgün Bilir, 4,13; Seliçi, Sürekli Borç
Iliskileri, 115.
29 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 128; Eren, Borçlar, 1211-1212; Akgün Bilir, 14; Süzek, 14;
Oguzman, 194.
30 Eren, Borçlar, 1211-1212; Akgün Bilir, 15.
31 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 116-117.
karsi tarafa ulasmasi anindan itibaren dogurur, karsi tarafin fesih irade beyanini
ögrenmesi gerekmemektedir.32
Fesih, sürekli borç iliskisi üzerine dogrudan dogruya etki ederek iliskiyi sona
erdirdiginden, ayni zamanda bir tasarruf islemidir. Bu nedenle fesih beyaninda
bulunan tarafin, tasarruf yetkisini haiz olmasi gerekir.33 Fesih hakki, sözlesmeden
veya kanundan dogar. Kanuni feshi içeren hükümler genellikle düzenleyici nitelikte
oldugundan taraflarca aksi kararlastirilabilir. Ancak kanun koyucunun ekonomik ve
sosyal yönden zayif olan tarafi korumak amaciyla, emredici nitelikte kanuni fesih
hükümleri (kira ve hizmet sözlesmelerinde isçiyi ve kiraciyi koruyucu hükümler)
koymasi da mümkündür.34
adminİHALELERDE YASAK FİİL VE DAVRANIŞTA BULUNANLARIN TEMİNATLARININ HANGİ DURUMLARDA İRAT KAYDEDİLECEĞİ I- GENEL BİLGİLER Bilindiği gibi, kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu…
adminİDARE TARAFINDAN YÜKLENİCİYE VERİLEN MALZEMENİN, İŞ DENEYİM BELGESİ TUTARININ TESPİTİ KARŞISINDAKİ DURUMU I-GİRİŞ İş deneyim belgeleri, ihaleye katılacak olan firmanın, ihale konusu işi daha önce yaptığını ve bu konuda deneyimi…
