Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
İnşaat İşlerinde İdarenin Borçları Nelerdir?
Is Sahibi Idarenin Borçlari
A. Genel Olarak
Tam iki tarafa borç yükleyen insaat sözlesmesinde is sahibinin en önemli
borcu, taraflarca kararlastirilan ücreti ödemektir. Bunun yaninda is sahibinin, isyerini
ve projeleri yükleniciye teslim etmek, taahhüt edilmisse malzemeyi saglamak,
malzemenin veya tamir edilecek insa eserinin kendisince bilinen ve yüklenicinin fark
edemeyecegi tehlikeli veya isi etkileyecek diger vasiflarindan yükleniciyi haberdar
etmek, insa eserinin ayipli olup olmadigini muayene ve ayip mevcut ise ihbar etmek
gibi borçlari, yan borçlari ve borç niteliginde olmayan külfetleri de bulunmaktadir.242
Yüklenicinin sözlesmede yazili süre içinde ise baslayabilmesi için, is
sahibinin isin görülecegi is yerini gerekli kontrollerini yaptiktan sonra yapi denetim
görevlisinin katilacagi islemlerle birlikte yükleniciye teslim etmesi gerekmektedir243
(YIGS. m. 6/I). Is sahibi ihale dokümaninda aksi belirtilmedikçe, is için gerekli
tesislerin kurulmasinda ihtiyaç duyulan sahalar ile hizmet yollarinin geçecegi yerleri,
ariyet ve depo yerlerini, yükleniciye bedelsiz olarak teslim etmek zorundadir (YIGS.
m. 6/III). Insaatin baslamasi ve devaminda ihtiyaç duyulan tasinmazlarin
kamulastirilmasi ile geçici isgali için ihtiyaç duyulan maddi kaynaklar da, aksi
kararlastirilmadikça is sahibi tarafindan temin edilecektir (YIGS. m. 6/V). Is
süresince geçici veya sürekli olarak kullanilacak malzeme ocaklari da isyeri olarak
degerlendirildiginden,244 yer teslimi kapsaminda, malzeme saglanacak ocaklarin da
yükleniciye teslim edilmesi gerekmektedir (YIGS. m. 8/I).
Anahtar teslimi götürü bedel sözlesmelerde, yapilacak islerin uygulama
projeleri, birim fiyat esasli sözlesmelerde ise, islerin ön veya kesin projeleri,
sartnameler ve diger belgelerle birlikte, sözlesmenin imzalanmasi sirasinda is sahibi
tarafindan yükleniciye verilir (YIGS. m. 11/I-II). Ancak, uygulama projelerinin
242
Is sahibinin malzeme saglamak ve genel uyarma yükümlülükleri, ayipli eseri muayene ve ihbar
külfetleri yüklenicinin borçlari bölümünde anlatilmistir.
243 Islerin yapilacagi yerlerin yükleniciye tesliminde gecikme olmasi ve bu gecikme isin bir kisminin
veya tamaminin zamaninda bitirilmesini geciktirirse, sözlesmede tespit edilen is süresi, isin bir
kismi veya tamami için gecikmeyi karsilayacak sekilde uzatilir (YIGS. m. 6/VI).
244
YIGS. m. 4’te isyeri, yapim isinin meydana getirildigi yerler ile is süresince geçici veya sürekli
olarak kullanilan bina, arazi, arsa, malzeme ocaklari vb. yerler olarak tanimlanmistir.
yüklenici tarafindan hazirlanmasi da istenebilir. Bu durumda ihale dokümaninda aksi
belirtilmedikçe yüklenici tarafindan idareye verilen projeler ve ilgili raporlar, bir
aylik süre içinde aynen onaylanmis veya gerekli görülen degisiklikler yapilmis
olarak veya eksiklerin tamamlanmasi kaydi ile yükleniciye geri verilir. Bu konuda
gecikme olursa yüklenici, is süresinin bu gecikme süresi kadar uzatilmasi hususunda
hak kazanmis olur (YIGS. m. 11/IV(d)).
B. Ücret Ödeme Borcu
Borçlar Kanununa göre ücret ödeme borcu, is sahibinin asli edim yükümünü
ve insaat sözlesmesinin zorunlu unsurunu teskil etmekle beraber, sözlesmenin
kurulmasi için ücretin miktari konusunda taraflarin anlasmis olmalari sart degildir.
Baska bir deyisle sözlesmenin kurulus asamasinda ücretin belirli veya belirlenebilir
olmasi sart degildir. Taraflar arasinda böyle bir anlasma olmamasi halinde ise ücret
isin degerine ve müteahhidin yaptigi masraflara göre belirlenir.245
Kamu insaat sözlesmelerinde ise Borçlar Kanunundaki düzenlemeden farkli
olarak, bedelin önceden belirlenmesi ve sözlesmede yer almasi zorunludur (KIK. m.
7/(e) bendi). Sözlesme bedeli, yapilan is karsiliginda idarenin ödemekle yükümlü
oldugu bedeli belirtmesi yaninda, yapilacak bazi islemlerin tespitinde de bilinmesi
gereken bir unsurdur. Zira ihale karari damga vergisi, sözlesme damga vergisi ve
harci, kesin teminat miktari, ihale sonucunun ilan edilip edilmeyecegi, sözlesme
bedeli dikkate alinarak tespit edilecektir. Ihale sürecinde verilen teklifler, yeterlige
iliskin bilgi ve belgeler disinda fiyati da (ücret-sözlesme bedeli) içerir. Teklifin
ayrilmaz bir parçasini olusturan sözlesme bedeli, teklif mektubunun da esasli bir
unsurunu teskil eder.
245
Koller, Art.363-366, Nr.50; Gauch, 33; Gehrer, 12; Aral, 382; Kaplan, Ücret, 129; Tandogan,
Borçlar, 296-297; Yavuz, 485; Dayinlarli, 147; “Yüklenicinin yaptigi duvarin taraflarca
kararlastirilmis bir bedeli yoktur. Bedel ihtilaflidir. Bu nedenle BK. m. 366 uyarinca yapildigi
(tamamlandigi) tarihteki mahalli rayiçlerden tespit edilir.” Y.15.HD. 6.3.2007, 1149/1365 sayili
karar için bkz. Karahasan, Insaat, 194; ayni yönde Y.15.HD. 30.3.1981, 314/657 sayili karar için
bkz. Duman, 883.
Borçlar Kanunu götürü ve yaklasik (takribi) olmak üzere246 iki tür ücret
öngörürken (m. 365-367), Kamu Ihale Sözlesmeleri Kanununda yapim ihalelerinde
anahtar teslimi götürü bedel ve birim fiyat seklinde ikili bir ayrim yapilmistir.247
Ancak Borçlar Kanununda yer alan götürü ücret, Kamu Ihale Sözlesmeleri
Kanununda hükme baglanan götürü bedel ve birim fiyat uygulamasinin her ikisini de
kapsar niteliktedir.248
Anahtar teslimi götürü bedel uygulamasi ile uygulama projeleri ve bunlara
iliskin mahal listelerine dayali olarak ihale konusu isin tamami için global bir teklif
verilir, yükleniciye is gruplari249 itibariyle ödeme yapilir. Buna göre is grubu, isin
dilimlere bölünmesinden olusup, ödemeler de bu dilimler itibariyle yapilir.250
Teklif birim fiyat uygulamasinda ise, isin parçalarini olusturan ve idareler
tarafindan belirlenen her bir is kalemi için teklif alinmak suretiyle bulunan toplam
bedel teklif birim fiyati olusturur. Istekliler tekliflerini uygulama projelerine ve isin
ayrintili özelliklerine göre hazirlar, ayrica bir tahmini bedel ilan edilmez. Ödemeler
246
KIK. m. 9’da öngörülen, isin yaklasik bedelinin (yaklasik maliyet) belirlenmesi ile takribi ücret
birbirine karistirilmamalidir. Kamu Ihale Kanunu, Devlet Ihale Kanunundan farkli olarak, yaklasik
maliyetin verilen tekliflerle karsilastirilmak üzere belirlenmesini öngörmekte ve yaklasik maliyete
ihale ve ön yeterlik ilanlarinda yer verilmesini, isteklilere veya ihale süreci ile resmi iliskisi
olmayan diger kisilere açiklanmasini yasaklamaktadir. Bu çerçevede verilen teklifler, daha
önceden belirlenen kesif bedeli (muhammen bedel) üzerinden indirim yapilmasi esasina degil,
isteklilerin ihale dokümaninda yer alan bilgiler dogrultusunda yapacaklari hesaplamalara
dayanmaktadir. Bu nedenle ihale üzerinde birakilan isteklinin teklifi yani sözlesme bedeli ile
yaklasik maliyet arasinda dogrudan bir iliski bulunmamaktadir.
247
Isviçre ve Alman hukukunda, insaat bedelinin bastan belirlenmesinin üç sekilde gerçeklesecegi
kabul edilmektedir. Buna göre insaat bedeli sözlesmenin basinda götürü olarak anahtar teslim
biçiminde belirlenebilir. Bu durumda yüklenici, isi belirlenen bu bedelle yapmak zorundadir. Bu
ilkenin istisnalari ise, olaganüstü sebeplerin ortaya çikmasi ve is degisikligi yapilmasidir. Ikinci
belirlemede insaat bedeli toptan bedel olarak sözlesmenin basinda götürü olarak belirlenecek,
ancak sözlesmede belirtilen durumlarda fiyat farki düzenlemeleri ile bedelin artirilabilecegi kabul
edilmektedir. Üçüncü olarak ise, sözlesme basinda isin belli birimleri için belli bedeller
kararlastirilir ve insaatin sonunda ortaya çikan birim miktarina göre bütün bedel hesaplanir.
Ayrintili bilgi için bkz. Gauch, 253, Nr.898; Zeltner, 5, Nr.9; Gürpinar, 55 vd.; Ayan, 31, dn. 47;
Kaplan, Ücret, 131 vd.; Erman, Beklenilmeyen Haller, 63 vd.; Baygin, 30 vd.
248
Kamu Ihale Sözlesmeleri Kanunu is artisi ve eksilisi halleri disinda sözlesme bedelinde degisiklik
yapilmamasi esasi benimsendiginden takribi ücret öngörülmemistir.
249
YIGS. m. 4’de is grubu, anahtar teslimi götürü bedel sözlesme ile yapilacak islerde, ara veya kesin
ödemelere iliskin is kalemlerinin toplamindan olusan ve sözlesme bedelinin belli (ilerleme)
yüzdeleri ile gösterilen ödemeye esas birimleri seklinde tanimlanmistir.
250 Altun, 96.
ise is kalemleri251 itibariyle yapilir. Buna göre her bir birim fiyat, bir is kalemini
ifade etmekte olup, ödemeler de bu birim fiyatlar imalat miktarlari ile çarpilmak
suretiyle bulunup toplam tutar üzerinden yapilir.252
BK. m. 364/I’de eser ücretinin, eserin büyüklügüne ve imalat süresine
bakilmaksizin teslim zamaninda ödenecegi, anilan hükmün ikinci fikrasinda ise
yapilan sey parça parça teslim edildikçe bedelin ödenmesi sözlesmede
kararlastirilmis ise, her kismin bedelinin o kismin teslimi zamaninda ödenecegi
öngörülmüstür. Bu kuralin istisnasini teskil eden halleri ara hakedislerle ödeme
usulü, kismi ödeme usulü, avans ödeme usulü olmak üzere üç grupta toplamak
mümkündür.253
Borçlar Kanunu yükleniciye ödenecek ücret konusunu taraflarin müstereken
düzenleyecekleri sözlesme hükümlerine birakmisken, Kamu insaat sözlesmelerinde
yükleniciye ödenecek ücretin tespiti ve ödeme yöntemi belli esaslara baglanmistir.
Buna göre yüklenicinin sözlesmeye uygun biçimde gerçeklestirdigi islerin karsiligi
kendisine, düzenlenme yöntem ve esaslari sözlesme ve eki belgelerde yazili bulunan
hakedis raporlari ile ödenir. Yapim Isleri Genel Sartnamesinde ödemeye esas hakedis
raporlarinin nasil hazirlanacagi hüküm altina alinmis (YIGS. m. 39-40), tip
sözlesmelerde ise hakedise baglanan ödemelerin hangi süreler içerisinde tahakkuk
ettirilerek gerçeklestirilecegi belirtilmistir (YIATS. m. 12).
Yüklenicinin yaptigi isler ile ihzarattan dogan alacaklari, metrajlara göre
hesaplanarak sözlesme hükümleri uyarinca kesin ödeme niteliginde olmamak254 ve
kazanilmis hak sayilmamak üzere geçici hakedis raporlari ile kendisine ödenir
(YIGS. m. 39). Nihai hesaplasma ise, isin idarece kabulünü müteakip çikarilan kesin
251 Is kaleminin tanimi YIGS. m. 4’de, birim fiyat sözlesme ile yapilacak islerde, teknik ve özel
yapim sartlari belirtilen, birim fiyat tarifleri bulunan ve sözlesmelerinde bedeli gösterilen veya
sonradan yeni birim fiyati yapilan ödemeye esas birimler seklinde yapilmistir.
252 Altun, 96.
253 Kaplan, Ücret, 157 vd.; Gauch, 322; Nr.1162 vd.
254 “Bayindirlik Isleri Genel Sartnamesi delil sözlesmesi niteligindedir. Bu sartnameye göre ara
hakedisler, kesin ödeme niteliginde degildir…” Y.15.HD. 11.10.1993, 6616/1132 sayili karar,
YKD. Temmuz 1994.
hesaplar ve bu hesaplara dayali biçimde hazirlanan kesin hakedis raporu (YIGS. m.
40) ile yapilir.255
Ihale dokümaninda öngörülmüs olmasi kaydiyla yüklenicinin talebi halinde,
sözlesmenin yürütülmesi için gerekli olan ekipman, tesis, malzeme ve nakliye
giderleri için alinacak teminat karsiliginda, sözlesme bedelinin idari sartnamede
belirlenen oranini asmamak üzere avans ödenmesi mümkündür. Bu nedenle avans
verilip verilmeyecegi, avansin bir defa da mi veya is programinin belirli bölümleri
gerçeklestikçe mi verilecegi, avans için alinacak teminatin hangi sartlarla alinacagi,
avansin miktari, mahsubunun nasil yapilacagi hususlarina da sözlesmede yer
verilecektir (YITS. m. 14).
Geçici hakedis raporlari sözlesme veya eklerinde aksine bir hüküm
bulunmadikça yüklenicinin basvurusu üzerine ayda bir defa düzenlenir. Yüklenici
basvurmadigi takdirde idare, en çok üç ay içinde, tek tarafli olarak hakedis
düzenleyebilir. Gelecek yillara sari olmayan sözlesmelerde yaptirilan isler için, son
hakedis raporu bütçe yilinin sonuna rastlayan ayin yirminci günü düzenlenir (YIGS.
m. 39/IV).
Her hakedis tutarindan, bir evvelki hakedis tutari çikarildiktan sonra kalan
miktara idarece ilgili mevzuata göre hesaplanacak Katma Deger Vergisi eklendikten
sonra bulunan miktardan sözlesmede yazili kesintiler, varsa yüklenicinin idareye
olan borçlari ve cezalar ile kanunen alinmasi gereken vergiler kesilir. Hakedis
raporu, yüklenici veya vekili tarafindan imzalandigi tarihten baslamak üzere en geç
sözlesmesinde yazili sürenin sonunda, eger sözlesmede bu hususta bir kayit yoksa
otuz gün içinde tahakkuka baglanir. Bu tarihten baslamak üzere on bes gün içinde de
ödeme yapilir. Yüklenicinin hakedis raporuna bir itirazi olursa hakedisin kendisine
ödendigi tarihten baslamak üzere en çok on gün içinde bu itirazini dilekçe ile idareye
bildirmek zorundadir. Aksi halde hakedisi oldugu gibi kabul etmis sayilir (YIGS. m.
39/IV).256
255 Gök, Yapi Isleri, 548; Gök, Yapim Sözlesmeleri, 601. “Yükleniciye ait hakedisi zamaninda
ödemeyen ve kesin hesabi çikarip teminati çözmeyen idare kusurludur…” Y.15.HD. 21.2.1977,
186/367 sayili karar için bkz. Doganyigit, 1108.
256
“…Hakedislere usulüne uygun biçimde itiraz edilmelidir veya önkosul kaydi düsülmelidir. Eger
ara ve kesin hakedislere yöntemine uygun biçimde önkosul öne sürülmeden imzalayan yüklenici,
Isin geçici kabulünün yapilmasindan itibaren alti ay içinde yapi denetim
görevlisi ve yüklenici kesin metraj ve hesaplari birlikte tamamlayip imzalayarak
idareye teslim etmek zorundadir. Yüklenici veya vekili, yapi denetim görevlisinin
yazili tebligine ragmen hazir bulunmadigi takdirde, yapi denetim görevlisi hesaplari
tek tarafli olarak hazirlar ve idareye teslim eder. Bu asamada yükleniciye,
hazirlanmis bu kesin metraj ve hesaplari altmis gün içinde incelemesi için tebligat
yapilir. Yüklenici kesin metraj ve hesaplari inceleyip itirazsiz imzalarsa hesaplarin
idarece incelenmesine baslanir (YIGS. m. 40/I). Yapi denetim görevlisi belirtilen
süre içinde kesin hesaplari idareye teslim etmedigi takdirde, yüklenici kendi
hazirladigi kesin hesaplari idareye vererek incelenmesini ve onaylanmasini
isteyebilir (YIGS. m. 40/V). Her üç durumda da idareler teslim aldiklari kesin
hesaplari, teslim tarihinden baslamak üzere en çok alti ay içinde inceleyip onaylarlar
(YIGS. m. 40/VI). Kesin hesaplarin ve kesin kabul tutanaginin idarece
onaylanmasindan sonra, bunlara iliskin onay tarihlerinin sonuncusundan baslamak
üzere en çok otuz gün içinde, idarece onaylanmis kesin hesaplara dayali olarak, yapi
denetim görevlisi tarafindan kesin hakedis raporu düzenlenir (YIGS. m. 40/VIII).
Yüklenicinin insaat sözlesmesinden dogan ücret alacagi BK. m. 126 hükmü
geregi, muaccel oldugu günden itibaren bes yil içinde zamanasimina ugrar.
Sözlesmede belirlenen süre içinde hakedis ödemelerinin yapilmamasi sözlesmeye
açikça aykirilik teskil ettiginden yüklenici BK. m. 101’e göre idareyi temerrüde257
düsürebilir. Is sahibinin ücret ödemede temerrüde düsürülebilmesi için, BK. m.
101’deki genel kural uyarinca borcun muaccel olmasi ve is sahibine ücret borcu
dolayisiyla temerrüt ihtari yapilmasi zorunludur.258 Ücret alacaginin muaccel hale
geldigi tarihin tespiti, insaat sözlesmesinde kararlastirilan ücret ödeme usullerine
göre yapilir. Buna göre, insaat sözlesmesinde insa eserinin teslimi veya ara
hakedislerin ödeme için onaylanmasi veya kismi ödeme usulünde tamamlanan
kismin teslimi tarihinde veya avans ödemelerinde avansin tediyesi gereken tarihte
talep ve dava hakkini yitirir. BIGS’de belirtilen sekil ve usullere göre itiraz edilmeyen hakedisler
kabul edilmis sayilir…” Y.15.HD. 29.5.2001, 253/2874 sayili karari için bkz. Duman, 732.
257 Borçlanilan edimin zaman yönünden ifa edilmemesi haline temerrüt denir. Eren, Borçlar, 1046.
258 Dayinlarli, 149.
eser bedeli muaccel hale gelir. Kesin hesap alacagi ise, kesin hesabin kabulünden
baslayarak bes yilda zamanasimina ugrar.259
Yüklenici mütemerrit duruma düsen idareden, yapilan geç ödemeler
dolayisiyla gecikme faizi talebinde bulunabilir. Yüklenici faizi asan zarara ugradigini
ve is sahibinin bu hususta kusurlu oldugunu ispat etmek suretiyle, BK. m. 105’e göre
munzam zararinin260 tazminini de isteyebilir.
Idarenin hakedis ödemelerini ifada çok gecikmesi, ortaya çikan durumun
yüklenici açisindan süre uzatimiyla karsilanamayacak zararlar dogurmasi ve
sözlesmenin devaminin yüklenici için çekilmez hale gelmesi gibi durumlarda MK.
m. 2’deki dürüstlük kurali geregince yüklenicinin sözlesmeyi sona erdirmede hakli
oldugunun kabulü gerekmektedir.261 Bununla birlikte, idareyi temerrüde düsüren
yüklenicinin sözlesmeden dönmeyip, baska bir anlatimla sözlesmeyi ayakta tutup BK
m. 106’daki seçimlik haklardan olan borcun ifa edilmemesinden mütevellit zararini
(müspet zarar) talep etmesi de mümkündür.
259 Kaplan, Ücret, 167 vd.
260 Temerrüt faizini asan zarar, munzam zarar olarak kabul edilmektedir.
261
Gök, Yapi Isleri, 529, 166. “…Sözlesme hükmüne göre, hakedislerin kararlastirilan sürede
düzenlenmeyip, ödemelerin geciktirilmesi suretiyle, is sahibinin kendisine düsen vecibelerini
yerine getirmemesi, müteahhidi sözlesmeyi fesihte hakli kilar…” Y.15.HD. 7.7.1987, 986/3494 –
987/2904 sayili karari için bkz. Kostakoglu, Insaat Hukuku, 961.
adminKesin Kabul ve Özellik Gösteren Durumlar Kesin Kabul : Geçici kabul sonunda tespit edilen eksiklik ve kusur düzeltildikten veya tamamlandıktan sonra yapılan kabuldür. Kesin kabulün yapılması aşağıdaki şekilde olmaktadır. a-…
adminToplantı No : 2016/016 Gündem No : 7 Karar Tarihi : 03.03.2016 Karar No : 2016/UY.III-683 Şikayetçi: Kibaroğlu Mühendislik Gayrimenkul İnşaat Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi İhaleyi Yapan Daire: Pamukkale…
