Hile Denetiminde Tümevarım Yaklaşımı
İç denetimin olmadığı yada iç denetimin aktif olarak görevini ifa etmesine imkan tanımayanİşletmelerde meydana gelen hile olaylarının boyutu giderek artmaktadır. Bu bağlamda, işletmelerin operasyonel ve finansal büyüklükleri ne olursa olsun, kendi bünyelerinde çalışan kişilerin hile yapması ile ilgili olarak ortaya çıkan sorunları çok ciddi şekilde dikkate almalı, bu türden eylemleri kaynağında önlemeye yönelik uygulamaları ve buna dönük faaliyetleri ivedilikle hayata geçirmelidir.
Bu konuda geç aksiyon alan işletmeler için, hilenin gerçekleşmesinden sonra ortaya çıkartılması hem zor hem de maliyetlidir. Bu nedenle hilenin kaynağında önlenmesi çalışmaları üzerinde dikkatle durulması gerekmektedir. Hileden kaynaklanan kayıpların en aza indirilmesinde işletmeler kendine özgü yöntemleri geliştirebilecekleri gibi etkili bir yöntem olan Tümevarım yaklaşımından istifade edebilirler.
Bu yöntemde parçadan bütüne veya özelden genele ulaşılması amaçlanmaktadır. Yönteme, hile denetimi açısından bakıldığında, öncelikle hilenin kaynakları veya hile belirtileri tespit edilir ve bunların tüm süreçleri baştan sona izlenerek hile ortaya çıkarılır. Bu yöntemin uygulanmasında esas olan,işletmede oluşan tüm verilerin yazılım programı aracılığı dijital analize tabi tutulması ve tespit edilen uygunsuzluklarındikkatle incelenmesidir.
Örneğin bir üretim işletmesinde firmanın tedarikçi listesinde bulunan satıcılardan yapmış olduğu alımlarla ilgili;
bir satıcıdan toplam alımların yüksek oranda arttığını, buna karşın aynı ürünü aynı fiyattan satan diğer bütün satıcılardan yapılan toplam alımların azaldığını gözlemlenmiştir. Daha ileri bir analizde, şirket ayrıca avantajlı satıcının fiyatlarının daha hızlı bir oranda arttığını,avantajlı satıcıdan alınan ürünlerin (talep, onay, sipariş, teslim alma, üretime çıkış, bütçe) süreçleri incelendiğinde ise gerekli olan miktardan daha fazla alım gerçekleştiğini tespit etmiştir.
Satın alma örnekleri sık sık komisyon hilelerine işaret etmektedir. Çünkü aktif bir iç denetimi olmayan şirket çalışanı komisyon almaya bir kez başlarsa, raporların (kayıtların) kontrolü alıcıdan satıcıya yer değiştirir. Satıcı bir kez bağlantıları kontrol altına alırsa, fiyatlar sık sık yükselir, avantajlı satıcının satış hacmi artar, diğer satıcılardan alımlar azalır ve bazen satın alınan malların kaliteleri de azalır.
Bu ve benzeri şüpheli alımlar hilenin ispatı değil, belirtileridir. Her ne kadar avantajlı satıcının fiyatları daha yüksek olsa da, aslında, alıcıların bir satıcıdan fazla, diğerlerinden az almalarının nedenleri yasal olabilir. Muhtemelen avantajlı satıcının kalitesi yüksektir ya da teslimatları daha zamanlıdır görüşü savunma olarak karşımıza çıkabilir. Bu durumda
Tümevarım yönteminde satın alınan malzeme ile ilgili talepten başlayan ve üretime çıkışa kadar ki tüm süreçlerin detaylı analizinin yanı sıra üretim esnasında oluşan ve kalite bölümü tarafından geri bildirimi yapılan uygunsuzluklarında kaynağında incelenmesi hilenin tespitinde kolaylık sağlayacaktır.
Hilenin ortaya çıkarılması için uygulanacak her yöntemin Operasyonel faaliyetlerin yanı sıra Yönetsel faaliyetlerin denetiminde de etkin olması gerekmektedir. Tümevarım yöntemi her iki faaliyette süreçlere ilişkin oluşan verileri geniş çaplı araştırarak hilenin yol açtığı anormallikleri ortaya çıkarmakta etkilidir.