Peki, vatandaş neden düşük bağlanan aylıklar hakkında genellikle bir yanlışlık olduğunu düşünüyor?
Bu düşüncenin sebebi çoğunlukla üç ayrı dönem için yapılan hesaplama farklılıklarından kaynaklanıyor.
Örnek Üzerinden Anlatalım
Gelin, durumun nedenini somut bir örnek üzerinden onu anlatalım:
SSK aylıklarında üç dönem var. Biri 2000 öncesi dönemdir ki bu dönem için son 10 yıla bakılır ve bunun ortalamasına göre skaladan gösterge tespiti yapılır. On yıl yok da 3 yıl 5 yıl varsa onların ortalaması alınır, aynı esasla skaladan gösterge saptaması yapılır.
Örneği de çarpıcı olması bakımından toplam günün hepsinin asgari ücretten ödendiği ve üç döneme eşit olarak dağıldığını varsayalım.
Bir vatandaş düşünelim. 1800 gün 2000 öncesinde, 1800 gün 2000-2008 Ekim arasında ve 1800 gün de 2008 Ekim sonrasında olsun ve bu primlerin tamamı tabandan yani asgari ücretten ödenmiş olsun.
Bu durumda bu sigortalı için üç döneme göre üç tür aylık hesaplaması yapılması ve bu üç dönemde geçen gün sayısı oranında birleştirme işlemi ile aylığın ortaya çıkarılması gerekiyor.
2000 Öncesi A1 Aylığı
Eğer aylık bağlandığı tarihte sigortalı erkekse 56’dan, kadınsa 51’den küçük yaşta ise 2000 öncesinde aylık bağlama oranı bu dönemde taban gösterge olan 9475 göstergeden 5400 gün için yüzde 61 olacaktır. Zira ilk 5000 gün için yüzde 60, 5000 üzeri her 240 gün için yüzde 1 fazla ABO verilir. Örneğin eğer 80 günü daha olsaydı aylık bağlama oranı %62 olacaktır.
2000 öncesi aylığı (9475 x 12000 x %61 = 69,36 TL (altı sıfır atılmış hali)) bu dönemin taban aylığı olan (9475 x 12000 x %70 = 79,59 TL(altı sıfır atılmış hali))’dan düşük olduğu için taban aylığı uygulanacaktır. Bu A1 aylığının önce 2008 Ekim’e ve sonra da 2016’ya kadar güncellenmiş, ayrıca 2017 yılı zamları uygulanmış hali 1633,59 TL’dir. Ancak bu dönemin oranı 1800/5400 olduğundan bu dönemden aylığa katılacak hisse 544,53 TL olacaktır.
2000 – 2008 Ekim Arası A2 Aylığı
2000-2008 arası aylığınızın aylık bağlama oranı 5400 gün için yüzde 45’tir. Zira bu dönemin aylık bağlama oranı ilk 3600 gün için yüzde 36 diğer her 360 gün için yüzde 2’dir.
Bu dönemde güncelleştirilmiş kazançlara göre hesaplanacak aylığın kısmi oranı bulunur. A2 dönemi denen 2000-2008 arası dönemde asgariden ödenmiş 1800 güne istinaden hesaplanan aylığın 2008 Ekim ayı değeri 286,75 olup, güncelleme katsayılarıyla güncellenmiş hali 627,96 TL’dir. Bu dönemin hissesi de 1800/5400 olduğundan bu sigortalının emekli aylığına 2000-2008 Ekim arasının katkısının 2017 zamları eklenmiş hali 232,13 TL oluyor.
2008 Ekim ve Sonrası B Aylığı
2008 sonrasının aylık bağlama oranı her bir yıl için yüzde 2’dir, bu nedenle de 2008 Ekim sonrası sisteme göre aylık bağlama oranı yüzde 30’dur.
Bu dönemin ortalama aylığı da matrahların güncellenmesi esasına dayanır. 2008 Ekim sonrası dönemde de daha önce olduğu gibi hep asgari ücretle prim ödediği için de aslında ortalama B aylığı matrahı 1547,20 TL olup, bu dönemin aylık bağlama oranı da 5400 gün için yüzde 30 olduğundan bu dönemin aylığı 464,16 TL olup bunun üzerinden dönemin hissesi baz alınarak 1800/5400 oranıyla 154,72 TL oluyor. Bu rakama 2017 zamları eklendiğinde B aylığı 171,58 TL oluyor.
Dolayısıyla aylığınız 544,53 + 232,13 + 171,58 = 948,24 TL rakamlarının toplamı oluyor aslında.
Bunun üzerine bir de emekli bankada aylığını çekerken yüzde 4’lük ek ödeme daha görecek ve sonuç 987,17 TL olacaktır.
Gördüğünüz üzere çalışma hayatının tamamı asgari ücretten prim ödeyerek geçmiş olsa da 5400 güne 2000 öncesinin yüzde 61 (Tabana oturduğundan %70) ABO vermesi, 2000-2008 arasının 5450 güne %45 ABO vermesi 2008 sonrasının ise 5400 güne %30 ABO vermesi nedeniyle en düşük aylık dönemi 2000 sonrasında kalıyor.
Bu örnek üzerinden hareket edersek, asgari ücretten ödenmiş 1800 günlük 2000 öncesi dönemi aylığa 544,53 TL katkı yaparken, yine asgari ücretten 1800 günlük 2000-2008 arası dönem 232,13 TL katkı yaparken 2008 Ekim sonrası dönem 171,58 TL vermiş oluyor.
İşte bu da yanlışlığın eseri değil, bir kısmı 2000 yılından itibaren yürürlüğe giren 4447 sayılı ve daha büyük kısmı da 2008’de çıkarılan 5510 sayılı kanunların bir sonucu oluyor.
4447 ile 5510 da Farklı
Her ikisi de emekli aylıklarının düşürülmesi esasına dayalı olan bu kanunlardan 5510 sayılı Kanunun getirdiği sistem 4447 sayılı Kanunun 2000 yılından itibaren getirdiği sisteme göre daha çok hak kaybına yol açıyor. Bu hak kaybı farkı örnekte görüldüğü üzere 5400 güne yüzde 45 yerine yüzde 30 aylık bağlama oranı getirmesinden ibaret bulunmuyor. Bundan daha büyük etkisini aylık hesabına esas prime esas kazanç matrahlarının güncellenmesinde 4447 sayılı Kanunun ülke büyüme hızı rakamlarının yüzde 100’ünün esas alınmasını öngörürken 5510 sayılı Kanunun büyüme hızı rakamlarının yüzde 30’u ile sınırlı olarak esas alınması ile yapıyor. Şevket Tezel