Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN KULLANILMASIYLA İLGİLİ TEMEL İLKELER
I-GİRİŞ
5018 sayılı kanunda Bütçe; “belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge” olarak tanımlanmıştır.
Bütçeler, harcamaların yapılabilmesi açısından son derece önemli belgelerdir. Bütçelerde ödenek ayrılamayan hususlar için harcama yapılamaz.
Bütçe ödeneklerinin kullanılmasıyla ilgili olarak, mali yönetimimizin temelini oluşturan ve yürürlükten kaldırılan 1050 sayılı kanunda yer alan hükümlere paralel düzenlemeler 5018 sayılı kanunda da yer almaktadır.
Bütçe ödeneklerinin kullanılması kamu kurumları açısından özellik taşımaktadır. Bu çalışmada, bütçe ödeneklerinin kullanılmasıyla ilgili yapılan düzenlemeler 5018 sayılı kanun ve diğer mevzuat kapsamında incelenecektir.
II-GENEL VE ÖZEL BÜTÇELİ İDARELERDE BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN KULLANILMASI
A-GENEL ESASLAR
5018 sayılı kanunda kamu gideri kavramı; “kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderleri, borçlanma araçlarının ıskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, mali ve sosyal transferler, verilen bağış ve yardımlar ile diğer giderleri” olarak tanımlanmıştır.
Kamu giderleri bütçelere konulan ödeneklerden karşılanır.
Bütçe ödeneklerinin kullanılmasında aşağıda belirtilen esaslara uyulur:
a) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, ayrıntılı harcama programlarını hazırlar ve vize edilmek üzere Maliye Bakanlığına gönderir. Bütçe ödenekleri, Maliye Bakanlığınca belirlenecek esaslar çerçevesinde, nakit planlaması da dikkate alınarak vize edilen ayrıntılı harcama programları ve serbest bırakma oranlarına göre kullanılır.
Ödeneklerin Maliye Bakanlığınca serbest bırakılmasıyla ilgili olarak, son yıllarda Hazinenin nakit durumu da göz önünde bulundurularak, planlı bir serbest bırakma politikası izlenildiği, zaman zaman günlük uygulamalara bile gidilebildiği gözlemlenmektedir.
Fakat bu şekilde yapılan uygulama neticesinde, ödenmeyen kamu borçları nedeniyle faiz ödeme yükümlülüğü ile karşılaşılabileceği gibi, diğer olumsuz bir sonuç olan kamu kurumlarının harcama yetkisinin sınırlandırılması durumuyla karşı karşıya kalınabilmesidir.
Olumlu yanı ise, mali yönetimin nakit akışını kontrol etme gücünü kullanabilmesidir.
b) Özel bütçeli idareler ve sosyal güvenlik kurumları ayrıntılı finansman programlarını hazırlar ve harcamalarını bu programa uygun olarak yaparlar.
c) Kamu idareleri, bütçelerinde yer alan ödeneklerin üzerinde harcama yapamaz. Bütçeyle verilen ödenekler, tahsis edildikleri amaçlar doğrultusunda yılı içinde yaptırılan iş, satın alınan mal ve hizmetler ile diğer giderlerin karşılanmasında kullanılır. Ancak, ait olduğu mali yılda ödenemeyen ve emanet hesabına alınamayan zamanaşımına uğramamış geçen yıllar borçları ile ilama bağlı borçlar, ilgili kamu idaresinin cari yıl bütçesinden ödenir.
Bütçeler yıllık verilen harcama izinleridir. Bu çerçevede, geçmiş yılların borçları ve gelecek yıllara ilişkin yükümlülükler ancak kanunla verilen izinlerle sınırlı olarak uygulanabilir.
e)Cari yılda kullanılmayan ödenekler yılsonunda iptal edilir.
Burada üzerinde durulması gereken bir konu, özel ödeneklerin bu uygulama dışında tutulması gerektiğidir.
Özel ödenek uygulaması belirli bir hususa harcanmak üzere yapılmış olan bağışlar veya bu tür uygulamalar neticesinde, (bütçenin belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmemesi ilkesinin istisnasını da teşkil eden) harcanmayan kısmın gelecek sene bütçesine devredilmesi işlemidir.
f) Genel veya kısmi seferberlik, savaş ilanı veya Bakanlar Kurulu kararıyla zorunlu askeri hazırlıkların yapıldığı olağanüstü hallerde Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bütçelerindeki mevcut ödenekler, bu idarelerin ödenek toplamları aşılmamak şartıyla, birleştirilerek kullanılabilir. Bu durumda da mevcut ödeneklerin yeterli olmaması halinde toplam ödenek tutarının yüzde on beşine kadar ek harcama yapılabilir. Yukarıda sayılan hallerde sevk ve intikalle ilgili giderler için, harcama yetkililerinin onayıyla görevlendirilecek mutemetlere gereken miktarda avans verilebilir ve gönderilecek ödeneğe istinaden bir ay içinde mahsup edilir.
Aktarma işlemi, ödeneğin bir tertipten başka bir tertibe geçmesi işlemidir.
Bütçe kanunu çıkarılması safhasında tahmini özellik taşımaktadır ve uygulama safhasında tahminlerle gerçekleşmeler farklı olabilmektedir. Öte yandan kamu hizmetlerinin gerektirdiği giderlerin de yapılması gerekir. Neticede oluşan bu farklılığın giderilmesi aktarma yoluyla olmaktaktadır.
Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçeleri arasındaki ödenek aktarmaları kanunla yapılır.
Örneğin bir bakanlıktan başka bir bakanlığa yapılacak aktarmaların çıkarılacak bir kanunla yapılması gerekir.
Ancak, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, aktarma yapılacak tertipteki ödeneğin yılı bütçe kanununda farklı bir oran belirlenmedikçe yüzde beşine kadar bütçeleri içinde ödenek aktarması yapabilirler. Bu şekilde yapılan aktarmalar, yedi gün içinde Maliye Bakanlığına bildirilir.
Öte yandan ödenek aktarmasıyla ilgili 5018 sayılı kanunda belirli sınırlamalar getirilmiştir.
Bu sınırlamalar; personel giderleri tertiplerinden, aktarma yapılmış tertiplerden ve yedek ödenekten aktarma yapılmış tertiplerden, diğer tertiplere aktarma yapılamaz.
Kamu idarelerinin merkez teşkilatı harcama yetkilileri, merkez dışı birimlere, ihtiyaçlarında kullanılmak üzere Ödenek Gönderme Belgesi düzenlemek suretiyle ödenek gönderirler.
Merkezi yönetim bütçe kanununda belirtilen hizmet ve amaçları gerçekleştirmek, ödenek yetersizliğini gidermek veya bütçelerde öngörülmeyen hizmetler için, 5018 sayılı Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan idareler ile (II) sayılı cetvelde yer alan idarelerden merkezî yönetim bütçe kanununda gösterilecek olanların bütçelerine aktarılmak üzere, genel bütçe ödeneklerinin yüzde ikisine kadar Maliye Bakanlığı bütçesine yedek ödenek konulabilir. Maliye Bakanlığının bütçenin etkin ve verimli kullanılmasından sorumlu olması nedeniyle bu ödenekten aktarma yapmaya Maliye Bakanı yetkili kılınmıştır.
Kamu yatırım projeleri 19.6.1994 tarihli ve 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde hazırlanır, uygulanır ve izlenir.
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin yatırım programında yer alan proje ödeneklerinin belirlenmesi sürecinde, bütçe bütünlüğünün sağlanması açısından Maliye Bakanlığı ile işbirliği yapar.
5018 sayılı Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan idarelerin yatırım nitelikli projelerine, bilgi için yılı yatırım programında yer verilir. Ayrıca, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerin yatırımlarının uygulanması ve izlenmesine ilişkin usul ve esaslar Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca belirlenir.
Kamu yatırım projelerinin gerçekleşme ve uygulama sonuçları, ilgili kamu idaresi tarafından izleyen yılın Mart ayı sonuna kadar bir rapor halinde Sayıştay Başkanlığına, Maliye Bakanlığına ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına gönderilir.
Proje maliyeti, Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararında belirlenecek sınırın üzerinde bulunan afetlerle ilgili olanlar hariç yeni kamu yatırım projesi tekliflerinden; fayda-maliyet veya maliyet- etkinlik analizleri ile çevresel analizleri içerecek şekilde yapılabilirlik etüdü bulunmayan ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından incelenerek yapılabilirliği onaylanmamış projeler yatırım programına alınamaz.
Yüklenme, usulüne uygun olarak düzenlenmiş sözleşme esaslarına veya kanun hükmüne dayanılarak iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması karşılığında geleceğe yönelik bir ödeme yükümlülüğüne girilmesidir.
Bütçede yeterli ödeneği bulunmayan işler için yüklenmeye girişilemez. Yüklenme süresi mali yılla sınırlıdır. Harcama yetkilileri, tahsis edilen ödenekler dâhilinde yüklenmeye girebilirler. Yüklenmeye girişilen tutara ait ödenekler saklı tutulur; başka iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması için kullanılamaz.
Giderin yapılmasıyla ilgili maliye teorisinde dört aşama yer almaktadır.
Bu aşamalar; giderin taahhüdü, giderin tahakkuku, giderin verile emrine bağlanması ve giderin ödeme aşamalarıdır.
Giderin taahhüdü, yapılacak olan giderin ilk aşamasını oluşturmaktadır. Harcama yetkilisi, kendisine verilen ödenekler ve görev tanımıyla sınırlı olmak üzere taahhüde girebilir. Girilen taahhüdün bir yılı aşmaması gerekir.
Giderin taahhüdü bölümünde, taahhütlerin bir yılla sınırlı olacağı belirtilmişse de, bazı hizmetlerin sürekliliği gereği, bir yılı geçen yüklenmelere girişilmesi gerekebilir.
Bu niteliklerinden dolayı mali yılla sınırlı tutulamayan ve sürekliliği bulunan aşağıdaki iş ve hizmetler için; ertesi yıla geçen yüklenmelere girişilebilir:
a) Türk Silahlı Kuvvetlerinin yapım, onarım, etüt ve proje işleri, araştırma-geliştirme projeleri, giyecek ve yiyecek alımları, makine-teçhizat, silah-mühimmat-teçhizat alımlarıyla bunların bakım, onarım ve imalat işleri.
b) Yiyecek, yakacak, akaryakıt ve madeni yağ ihtiyaçları.
c) Temini ve korunması güç olan ilaç, aşı, serum ve tıbbi sarf malzemeleri.
d) Süreli yayın alımı, taşıma,koruma ve güvenlik, temizlik ve yemek hizmetleri.
e)Taşıtların malî sorumluluk sigortası ile yurt dışından tedariki yapılan silah, silah-teçhizat ve mühimmat sevkinin her türlü riske karşı sigortalanması amacıyla yaptırılan nakliyat sigortası,
f)Makine-teçhizat, yol ve otoyol, bilgisayar ve haberleşme sistemlerinin bakım işleri; her türlü onarım işleri ile elektronik bilgi erişim hizmetleri.
g)Emniyet Genel Müdürlüğünün giyecek alımları ile silah, mühimmat ve teçhizat alımları,
h) Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının etüt ve proje işleri, araştırma-geliştirme projeleri, makine, silah-mühimmat, teçhizat ve sistem alımlarıyla bunların bakım, onarım ve imalat işleri.
Ancak (d) bendinde sayılan işler için bütçelerinde ödeneklerin yüzde ellisinin aşılmayacağı hükmü Millî Eğitim Bakanlığı için aranmaz.
Ertesi yıla geçen yüklenmeyle ilgili olarak; her iş itibarıyla, bütçelerinde öngörülen ödeneklerin yüzde ellisi aşılmaması, izleyen yılın Haziran ayını geçmemesi ve yüklenme süresi on iki ayı aşmaması ve ilgili üst yöneticinin onayıyla ertesi yıla geçen yüklenmeye girişilmesi gerekir.
Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri, bir mali yıl içinde tamamlanması mümkün olmayan yatırım projeleri için gelecek yıllara yaygın yüklenmeye girişebilir.
Türk Silahlı Kuvvetleri Stratejik Hedef Planında yer alan projeler için 2.7.1992 tarihli ve 3833 sayılı Kanun çerçevesinde gelecek yıllara yaygın yüklenmelere girişmeye, ilgisine göre Milli Savunma Bakanlığı veya İçişleri Bakanlığı yetkilidir.
Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığının uygun görüşünü almak kaydıyla, yabancı ülkelerde dış temsilcilik binası veya arsa satın alınması, bina yaptırılması veya kiralanması için gelecek yıllara yaygın yüklenmelere girişebilir.
Yılı bütçesinde ödeneği bulunması ve merkezî yönetim kapsamındaki idareler için Maliye Bakanlığının uygun görüşünün alınması kaydıyla; satın alma suretiyle edinilmesi ekonomik olmayan her türlü makine-teçhizat, cihazlar ve taşıtlar ile hava ambulansı ve yangınla mücadele amacıyla hava ve deniz araçlarının kiralanması veya finansal kiralama suretiyle temini; temizlik, yemek, koruma ve güvenlik ile personel taşıma hizmetleri, 16/6/2005 tarihli ve 5369 sayılı Kanuna göre sağlanan sabit ve ankesörlü telefon hizmetleri ile acil yardım çağrıları hizmetleri ve okullara sağlanan internet erişim hizmetleri, harita, plan, proje, etüt ve müşavirlik hizmetleri, ulusal araştırma geliştirme kurumlarının süreli ve süresiz yayın alımları, orman ağaçlandırma ve amenajman işleri, kit karşılığı cihaz, aşı ve anti-serum alımı için; süresi üç yılı geçmemek, finansal kiralama suretiyle temin edileceklerde ise dört yıl olmak üzere üst yöneticinin onayıyla
Burada üzerinde durulması gereken ve olağan bir uygulama olan yıllara yaygın inşaat ve onarım işleridir. Bilindiği üzere inşaat işleri, bir yılda tamamlanması mümkün olmayan ve yıllara yaygın olarak yürütülüp tamamlanan işlerdir.
Bu işlerin devam edilmesi sırasında düzenlenecek hak ediş ödemeleri, cari yıl bütçelerinden ödenecektir.
Bu uygulamaya ilaveten, kamu idarelerinin hareket alanını genişletmek amacıyla yukarıda sayılan bir kısım işler içinde gelecek yıllara yaygın yüklenmelere izin verilmiştir.
Bu çerçevede, başlangıçta, yıllara yaygın olarak taahhüde girişilecek, girişilen taahhüt tutarı, tahakkuk esaslı muhasebe sisteminde yer alan taahhüt hesapları yoluyla takip edilecek, hak ediş raporları geldiğinde ise, cari yıl bütçesinden ödenecektir.
Devlet bütçesinden yardım yapılması prensip olarak mümkün olmamakla beraber, 5018 sayılı kanunda bu prensibin çeşitli istisnaları bulunmaktadır.
Bu bağlamda, gerçek veya tüzel kişilere kanuni dayanağı olmadan kamu kaynağı kullandırılamaz, yardımda bulunulamaz veya menfaat sağlanamaz.
Ancak, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülmüş olmak kaydıyla; kamu yararı gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve benzeri teşekküllere yardım yapılabilir.
Bu yardımların yapılması, kullanılması, izlenmesi, denetlenmesi ve kamuoyuna açıklanmasına ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığınca hazırlanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Bu çerçevede ilgili kamu idarelerinin bütçelerinde yer almak şartıyla yardım yapılabileceği ön görülmüştür.
Yardım yapılması ön görülen kurumlara bakıldığında çok geniş bir yelpazenin kapsandığı görülecektir.
Geçmiş yıllarda, bütçeden özellikle KİT lere yapılan yardımları yüksek tutarları bulmaktaydı. Fakat alınan ekonomik tedbirler ve mali disiplinin sağlanması amacıyla oluşturulan uygulamalar neticesinde bütçeden yapılan yardımlar kontrol altına alınabilmiştir.
III-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Bütçeler, devletin verdiği kamu hizmetlerinin gerektirdiği giderlerin yapılabilmesi için, kamu kurumlarına tahsis edilen ödenekleri, tahsil edilecek giderleri ve bütçede açık varsa ne şekilde kapatılacağını gösteren yasalardır.
Bütçelere konulan ödeneklerle, kamu idareleri harcama yetkisine sahip olurlar.
Tabiki ödeneklerle verilen harcama yetkisi sınırsız değildir ve ödeneklerin kullanılması ilgili olarak bir takım sınırlamalar getirilmiştir.
Yukarıda ödeneklerin kullanılmasıyla ilgili açıklanan prensipler bütçe hazırlama tekniğinin gerektirdiği ilkelerdir.
Her ne kadar harcama yetkisi harcama yetkilisi tarafından kullanılan bir yetki de olsa, yetkinin kullanılmasıyla ilgili olarak göze çarpan konu, örneğin gelecek yıllara yaygın yüklenmelerde olduğu gibi üst yöneticinin iznini gerektirmesi, yada ödenek aktarmalarında olduğu gibi Maliye Bakanlığının iznini gerektirmesidir.
Konuyla ilgili olarak ifade edilmesi gereken diğer önemli bir konu da; 5018 sayılı kanunun temel ilkesi olan bütçe ödeneklerinin kalkınma planları ve programlarda yer alan politika ve hedefler doğrultusunda etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasının sağlanmasıdır.
kaynak: Ömer Köse
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Başkontrolörü
adminElham Duası…. Elham Duası Okunuşu ve Anlamı Nedir? Elham duası olarak bilinen aslında fatiha suredisidir… Burada dua ve ayet farkını ifade etmek gerekiyor… Dualar kişilerin kendi içlerinden yüreklerinden yada beyinlerinden…
adminBilmeyenler ama politik konularda konuşmayı sevenler içim …bir kac mali bilgi verelim….. Ekonomi konusunda yorum yapan bir çok ekonomistin dahi bilmediği ya da yanlış bildiği ekonomik kurumların yatıkları iş…
