Soruşturma Nedir? Kovuşturma Nedir?

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) bakımından ceza muhakemesi iki evreye ayrılmıştır. Kanuna göre yetkili mercilerin suç şüphesinden haberdar olmasından iddianamenin kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma“, iddianamenin kabulünden hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye “kovuşturma” denir.

Md. 2 – (1) Bu Kanunun uygulanmasında; (…)

e. Soruşturma: Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi,

f. Kovuşturma: İddianamenin kabulüyle başlayıp, hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreyi, (…) ifade eder.

Birer ceza muhakemesi hukuku terimi olan soruşturma ve kovuşturma ceza yargılamasının iki farklı aşamasını ifade etmektedir. Soruşturma Cumhuriyet Savcısı tarafından yürütülürken kovuşturma evresi mahkeme tarafından yürütülür. Bir de idari soruşturma vardır ki ceza hukukunun konusundan ziyade idare hukukunun konusunu teşkil eder ve tamamen farklı bir usul çerçevesinde ilerler. Peki soruşturma ve kovuşturma nedir sorusunu biraz daha ayrıntılı ele alalım.

Soruşturma Nedir

Soruşturma suç şüphesinin bulunduğu durumlarda suçu konu eylemin Cumhuriyet Savcısı kontrolü altında soruşturulduğu davanın açılmasına kadar geçen süreye verilen isimdir. Cumhuriyet Savcılığı kolluk güçleri tarafından hazırlanan fezleke sonrasında suça konu fiile ilişkin delilleri toplar, bu kapsamda şüpheli, mağdur, müşteki ve tanıkları dinler, ilgili kurumlardan belgeleri ister, gerekirse keşif yapar. Deliller toplandıktan sonra fiilin suç teşkil ettiği konusunda yeterli şüpheye ulaşırsa iddianame hazırlar ve mahkemeye gönderir. Eğer suç teşkil etmediği kanısına ulaşırsa takipsizlik kararı vererek dosyayı kapatır.

Yukarıda bahsettiğimiz aslında adli soruşturma nedir sorusuna cevap oldu. Çünkü bir de idari soruşturma olarak adlandırılan ceza yargılamasının tamamen dışında idari makamlar tarafından gerçekleştirilen soruşturma bulunmaktadır. İdari soruşturma kamu görevlisinin ilgili mevzuat hükümlerine aykırı eylemlerinin yine ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde belirlenen usullerle soruşturulduğu, neticesinde mevzuata aykırı eylem tespit edilirse uyarma, kınama, uzaklaştırma gibi yaptırımların uygulanabildiği bir soruşturma sürecidir.

Soruşturma evresi ne kadar sürer, kaç ay sürer gibi sorular sıkça sorulmaktadır. Savcılık soruşturma süresi tamamen delillerin toplanmasına bağlıdır. Deliller tamam olmadıkça soruşturma devam edecektir ve eksik delillerin tamamlanması beklenecektir. Eğer deliller toplandıysa artık savcılık iddianame hazırlama veya takipsizlik kararı verme şeklinde soruşturmayı neticelendirecektir.

Soruşturma süresince savcılığın talebiyle sulh ceza hakimliği çeşitli koruma tedbiri kararları alabilir. Tutukluluk, adli koruma, arama, el koyma, örnek alma gibi çeşitli soruşturma işlemleri savcılığın talebi ve sulh ceza hakiminin kararıyla gerçekleştirilir. Bunun yanında tutukluluk söz konusu ise sulh ceza hakimliği her ay düzenli bir şekilde şüphelinin tutukluluğunu gözden geçirerek tutukluluğun devamına veya tahliyesine karar verebilir.

İddinamenin hazırlanarak mahkemeye sunulması ve mahkemenin iddianamenin kabulüne karar vermesi ile birlikte adli soruşturma süreci sona erer ve artık aşağıda ele alacağımız kovuşturma evresi başlar.

Kovusturma Nedir

Kovuşturma evresi mahkemenin iddianameyi kabul etmesiyle başlayıp verilen hükmün kesinleşmesine kadar devam eden ve sanığın yargılamasının gerçekleştirildiği sürece verilen isimdir. Soruşturma evresinde şüpheli sıfatına sahip olan fail kovuşturma evresine geçilmesiyle artık sanık sıfatına sahip olur. Mahkemenin mahkumiyet hükmü vermesiyle birlikte de sanık sıfatı yerini hükümlü sıfatına bırakacaktır.

Kovuşturma evresinde mahkeme savcılık tarafından toplanan delilleri inceler ve gerekirse kendisi de delilleri toplamaya devam eder. Müşteki ve sanığı tekrar dinler, gerekirse tanıkları tekrar mahkeme huzurunda dinler, keşif yapar ve diğer delilleri toplar. Eğer iddianamede ifade edilen suçlardan başkaca suçların mevcudiyetini tespit ederse sanığa ek savunma hakkı verir. Eğer iddianameden yer almayan başkaca olayların da mevcudiyetini tespit ederse bu sefer bu olaylarla ilgili olarak savcılığa ihbarda bulunur.

Tüm delillerin toplanmasıyla birlikte mahkeme yargılamaya konu fiille ilgili olarak bir hüküm kurar. Mahkemenin kuracağı hüküm eğer istinaf veya temyiz yargı yoluna tabi ise ilgililer hükmü üst yargı merciine taşıyabilirler. Yargı yoluna ilişkin sürelerin geçmesi veya dosyanın üst merciye giderek onanması halinde karar kesinleşir ve kovuşturma evresi sona erer.

Kovuşturma Nedir?

Kovuşturma, şüpheli hakkında yapılan soruşturma neticesinde düzenlenen iddianamenin mahkeme tarafından kabul edilmesiyle başlayan yargılama sürecini ifade eder (CMK m.175/1). Kovuşturma evresi, savcılık tarafından hazırlanan iddianamedeki fiil ve fail hakkında yargılama yapılmasıdır. Kovuşturma, sadece ceza mahkemelerinin ceza davası hakkında yaptığı yargılamayı tanımlamak için kullanılan bir ceza muhakemesi hukuku kavramıdır.

Savcılık, soruşturma aşamasında topladığı delillerin dava açmak için “yeterli şüphe” oluşturmadığı kanaatine vardığında “kovuşturmaya yer olmadığı kararı” verir. Bu durumda, iddianame tanzim edilip dava açılamadığı için kovuşturma evresine geçilemez.

Soruşturma ile Kovuşturma Arasındaki Fark Nedir?

Soruşturma, Cumhuriyet savcısı tarafından gizli, yazılı ve hızlı bir şekilde yürütülen şüpheli ve müşteki haklarının daha fazla kısıtlandığı, ancak usul işlemlerinin maddi gerçeği araştırma ve adil yargılamayı temin amacıyla yapıldığı bir ceza muhakemesi hukuku kurumudur.

Kovuşturma, soruşturma neticesinde şüpheli hakkında iddianame düzenlenerek ceza davası açılması ile başlayan yargılama sürecidir. Kovuşturma evresi, mahkeme tarafından yürütülür. Kovuşturma, bir taraftan iddia ve savunmanın karşılıklı tartıştığı, diğer taraftan soruşturma aşamasında toplanmayan delillerin de toplandığı yargılama aşamasıdır. Mahkeme tarafından yürütülen kovuşturma, kural olarak herkese açık, sözlü ve duruşmalı yapılır.

Kovuşturma Evresinde Duruşma Hazırlığı

İddianamenin kabulüyle birlikte, soruşturma aşamasında “şüpheli” olan kişi kovuşturma aşamasında “sanık” konumuna geçer. İddianameyle ceza davası açılan mahkeme, öncelikle kovuşturma evresinin duruşma hazırlığı işlemlerini yapar. Duruşma hazırlığı işlemleri, uygulamada “tensip zaptı” denilen tutanakla tespit edilir. Mahkeme, iddianamenin kabulünden sonra duruşma gününü belirler ve duruşmada hazır bulunması gereken kişileri çağırır (CMK m.175/2). İddianame, çağrı kâğıdı ile birlikte tebliğ olunarak sanık duruşmaya çağrılır (CMK m.176/1). Tutuklu sanık, cezaevine yazı yazılarak duruşmada hazır bulundurulur.

Yargılamanın özelliğine göre tanıklar, bilirkişiler çağrı kağıdıyla veya zorla duruşmaya çağrılır. Toplanması gereken delillerin dosyaya getirtilmesi için müzekkereler yazılır. İstemi halinde tutuklu veya tutuksuz sanığın gösterdiği tanıkların dinlenmesi için davetiye çıkarılır ve ileri sürdüğü diğer savunma delilleri de toplanır.

Kovuşturma Aşamasında Duruşma

Ceza muhakemesinde kovuşturma aşamasının en önemli özelliği duruşmalı yapılmasıdır. Duruşma aşaması tarafların iddia ve savunmalarını yaptıkları, ceza davası ile ilgili bir tartışmanın yürütüldüğü aşamadır.

Duruşma, kural olarak yargılamayla ilgisi bulunsun veya bulunmasın tüm yurtttaşların katılımına açıktır. Genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hâllerde, duruşmanın bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına mahkemece karar verilebilir (CMK m.182). Sanık, onsekiz yaşını doldurmamış ise duruşma kapalı yapılır; hüküm de kapalı duruşmada açıklanır (CMK m.185).

Duruşmada, hükme katılacak hâkimler ve Cumhuriyet savcısı ile zabıt kâtibinin ve Kanunun zorunlu müdafiliği (avukatlığı) kabul ettiği hâllerde müdafiin (avukatın) hazır bulunması şarttır.

Kovuşturma Evresinde Delillerin Tartışılması

Ortaya konulan delillerle ilgili tartışmada söz, sırasıyla müdahil veya avukatına, Cumhuriyet savcısına, sanığa ve avukatına veya kanunî temsilcisine verilir. Cumhuriyet savcısı, müdahil veya avukatı, sanığın, avukatının veya kanunî temsilcisinin açıklamalarına; sanık ve avukatı ya da kanunî temsilcisi de Cumhuriyet savcısının ve müdahilin veya avukatının açıklamalarına cevap verebilir. Hükümden önce son söz, hazır bulunan sanığa verilir (CMK m.216).

Kovuşturma evresinde ortaya konulması istenilen bir delil aşağıda yazılı hâllerde reddolunur (CMK m.2016/2):

Delil, kanuna aykırı olarak elde edilmişse,
Delil ile ispat edilmek istenilen olayın karara etkisi yoksa,
İstem, sadece davayı uzatmak maksadıyla yapılmışsa.

Cumhuriyet savcısı ile sanık veya müdafii birlikte rıza gösterirlerse, tanığın dinlenmesinden veya başka herhangi bir delilin ortaya konulmasından vazgeçilebilir.

Delilin ortaya konulması istemi, bunun veya ispat edilmek istenen olayın geç bildirilmiş olması nedeniyle reddedilemez (CMK m.207).