Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
DÖNER SERMAYELİ İŞLETMELERİN KAMU MALİ SİSTEMİNDEKİ DURUMU VE SORUNLAR
Türk kamu mali yönetim sisteminde döner sermayeli işletmeler genellikle eğitim ve sağlık gibi yarı kamusal nitelikteki mal ve hizmetleri üretmek için kurulan ve kendi gelirleri ile kendi giderlerini karşılaması öngörülen organizasyonlar olarak faaliyet göstermektedir. Söz konusu idarelerin döner sermaye olarak adlandırılmasının nedeni giderlerini kendi gelirleri ile karşılamaları yani faaliyetlerini kendi gelirleri ile döndürmeleridir.
Bu idareler tüzel kişiliği sahip olmayıp ilgili bulundukları bakanlıklara bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
Bu yazımızda döner sermayeli işletmelerin mevcut durumu ile döner sermayeli işletmelerin karşı karşıya bulunduğu sorunlar ve bu bağlamda şu anda gündemde bulunan sağlık alanında döner sermaye birliklerinin kurulması konusundaki düzenleme ele alınacaktır.
Mevcut Durum
Döner sermayeli işletmelerin kuruluşu Kanunla ve bu idarelere ilk başlangıçta belli bir miktarda sermaye sağlanmasıyla mümkün olmaktadır. Sağlanan sermaye daha sonra nominal olarak idarelerin mali tablolarında yer almaktadır.
Döner sermayeli işletmelerin muhasebe hizmetleri (gelirlerinin toplanması, giderlerin ödenmesi ve bunlara ilişkin muhasebe kayıtları) saymanlık olarak adlandırılan ve Maliye Bakanlığına bağlı olan döner sermaye saymanlık müdürlükleri tarafından yürütmektedir. Bazı durumlarda bir saymanlık birden fazla döner sermaye işletmesinin saymanlık hizmetleri yürütmektedir. Bu nedenle döner sermaye işletmelerinin sayısı ile saymanlık müdürlüklerinin sayısı birbirine eşit değildir.
Tablo 1: Döner Sermayelerin İdareler Arasında Yıllar İtibariyle Dağılımı
| 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
| 1- Başbakanlık | 42 | 45 | 45 | 46 |
| 2- Maliye Bakanlığı | 1 | |||
| 3- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı | 196 | 187 | 186 | 186 |
| 4- Milli Savunma Bakanlığı | 59 | 59 | 59 | 59 |
| 5- Sağlık Bakanlığı | 215 | 214 | 213 | 213 |
| 6- Adalet Bakanlığı | 2 | 2 | 2 | 2 |
| 7- Dışişleri Bakanlığı | 1 | 1 | 1 | 1 |
| 8- İçişleri Bakanlığı | 1 | 1 | 1 | 1 |
| 9- Milli Eğitim Bakanlığı | 483 | 492 | 491 | 480 |
| 10-Kültür ve Turizm Bakanlığı | 4 | 4 | 4 | 4 |
| 11-Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı | 2 | 2 | 2 | 2 |
| 12-Bayındırlık ve İskân Bakanlığı | 27 | 27 | 27 | 27 |
| 13-Çevre ve Orman Bakanlığı | 331 | 84 | 84 | 84 |
| 14-Ulaştırma Bakanlığı | 1 | 1 | 1 | 1 |
| 15- Başbakanlık (Vakıflar Genel Müdürlüğü) | 3 | 3 | 3 | 3 |
| 16- Üniversiteler | 53 | 57 | 54 | 54 |
| 17- Çevre ve Orman Bakanlığı (Orman Genel Müdürlüğü) | 247 | 247 | 247 | |
| TOPLAM | 1.421 | 1.426 | 1.420 | 1.410 |
Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü (http://www.muhasebat.gov.tr/dose/menu6.xls)
Tabloda görüldüğü üzere 2009 yılı sonu itibariyle 1410 adet döner sermaye saymanlık birimi bulunmaktadır. Sayıca en fazla döner sermaye saymanlığı Milli Eğitim Bakanlığına bağlı idarelere ait bulunmaktadır. Bu tür saymanlıkların ilgili bulunduğu işletmeler genellikle söz konusu bakanlığa bağlı olan endüstri meslek liseleri atölyelerinde üretilen ürünlerin değerlendirilmesi amacıyla faaliyet göstermektedir. Fakat aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi faaliyet hacmi bakımından Sağlık Bakanlığına bağlı işletmeler ağırlıktadır. Bu arada, Sağlık Bakanlığına bağlı 1041 adet döner sermayeli işletmenin (hastane) bulunduğunu belirtelim.
Tablo 2: Döner Sermayelerin Gider ve Gelir Tutarları
| 2008 | ||
| Döner Sermaye İşletmesinin Bağlı Olduğu İdare | Gider | Gelir |
| Başbakanlık | 214.874.910 | 257.028.309 |
| Vakıflar Genel Müdürlüğü | 70.077.073 | 58.680.785 |
| Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü | 17.611.221 | 18.479.164 |
| Dini Yayınlar | 7.454.926 | 10.576.985 |
| Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü | 79.057.459 | 119.672.146 |
| Türkiye İstatistik Kurumu | 6.729.185 | 10.956.943 |
| Başbakanlık Basımevi | 11.997.485 | 18.649.404 |
| Gümrük Müsteşarlığı Tasfiye İşleri Genel Müdürlüğü | 21.947.561 | 20.012.882 |
| Tarım ve Köyişleri Bakanlığı | 87.411.489 | 179.838.876 |
| Bayındırlık ve İskân Bakanlığı | 262.427.221 | 252.671.846 |
| Yapı İşleri Genel Müdürlüğü | 1.789.674 | 3.427.060 |
| Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü | 308.777 | 441.075 |
| Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü | 260.328.770 | 248.803.711 |
| Ulaştırma Bakanlığı | 63.514.359 | 159.239.393 |
| Milli Savunma Bakanlığı | 116.390.870 | 142.122.744 |
| Sağlık Bakanlığı | 12.478.783.297 | 12.526.373.078 |
| Adalet Bakanlığı | 29.063.635 | 33.711.487 |
| Yargıtay Yayınları | 316.674 | 483.186 |
| Adli Tıp Kurumu | 28.746.961 | 33.228.301 |
| Dışişleri Bakanlığı | 1.657.515 | 1.636.176 |
| Kültür ve Turizm Bakanlığı | 146.779.540 | 141.274.352 |
| İçişleri Bakanlığı | 20.207 | 48.653 |
| Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü | 20.207 | 48.653 |
| Milli Eğitim Bakanlığı | 429.427.964 | 539.833.977 |
| Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı | 2.081.181 | 2.651.542 |
| Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanlığı | 417.381 | 423.104 |
| İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Merkezi | 1.663.800 | 2.228.438 |
| Çevre ve Orman Bakanlığı | 1.461.104.724 | 1.519.781.982 |
| Çevre ve Orman Bakanlığı Döner Sermaye | 83.417.692 | 88.912.993 |
| Orman Genel Müdürlüğü | 1.352.402.915 | 1.405.411.897 |
| Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü | 25.284.117 | 25.457.092 |
| Üniversiteler | 3.858.155.511 | 4.011.750.404 |
| Genel Toplam | 19.151.692.423 | 19.767.962.819 |
Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü (http://www.muhasebat.gov.tr/dose/t3-2.xls)
Her ne kadar söz konusu işletmelerin tüzel kişiliği yoksa da mal ve hizmet alımları ile ödemelerini kendi birimleri aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Söz konusu idareler mal ve hizmet alımlarını 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve bunlara bağlı ikincil mevzuat hükümlerine göre yürütmektedir. Fakat duran varlıkları ve sermayeleri bağlı bulundukları kamu idaresi tarafından sağlanmaktadır. Örneğin Sağlık Bakanlığına bağlı bir hastanenin binası devletin mülkiyetindeki bir varlık olup sağlık hizmeti vermek üzere Maliye Bakanlığınca Sağlık Bakanlığı kanalıyla o hastaneye tahsis edilmektedir.
Bu döner sermayeli işletmelere daha çok Sağlık Bakanlığına bağlı çeşitli hastane b
Muhasebe işlemleri Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve 2004 yılından beri uygulanmakta olan esasen Tekdüzen Muhasebe Sistemine benzeyen Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğine göre yürütmektedir. Muhasebe birimleri Döner sermaye saymanlık müdürlükleri olarak çalışan ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğüne bağlı olan muhasebe birimleri tarafından yürütülmektedir.
Söz konusu idarelerin tüzel kişilikleri bulunmadığı gibi gelir ve kurumlar vergisi mükellefi değildir. Ancak satın aldıkları mal ve hizmetler dolayısıyla yüklenici ve hizmet sunucularına yaptıkları ödemelerden gelir vergisi ve bazı durumlarda KDV tevkifatı (kesintisi) yapıp bunu öngörülen sürelerde ilgili vergi dairesine göndermek zorundadırlar.
Söz konusu idarelerin gelirleri mal ve hizmet satışlarından elde ettikleri hâsılatlardan oluşmaktadır. Bu idarelerin giderleri ise mal tedarikçileri ile hizmet sunucularına yaptıkları ödemeler ile personele yaptıkları döner sermaye katkı payı ödemelerinden oluşmaktadır.
Gelir ve gider arasındaki farktan doğan kar ise herhangi bir yere gönderilmeyerek işletmenin sermaye hesabına eklenmektedir.
Gelir ve giderleri
Tablo 2: Döner Sermayeli İşletmelerin 2009 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosu (Bin TL)
| GİDERİN TÜRÜ | GELİRİN TÜRÜ | ||
| Temel Maaşlar | 8.820.708,1 | Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri | 21.383.019,1 |
| Mal ve Hizmet Alım Giderleri | 10.388.324,4 | Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler | 345.700,5 |
| Faiz Giderleri | 0,8 | Faizler, Paylar ve Cezalar | 634.841,2 |
| Değer ve Miktar Değişimleri Giderleri | 480,9 | Sermaye Gelirleri | 17.394,3 |
| Gelirlerinin Ret ve İadesinden Kaynaklanan Giderler | 400.280,7 | Değer ve Miktar Değişimleri Gelirleri | 901,7 |
| Amortisman Gideri | 440.738,5 | ||
| Silinen Alacaklardan Kaynaklanan Giderler | 2.083.897,8 | ||
| Diğer Giderler | 756.650,8 | ||
| GİDERLER TOPLAMI | 22.891.082,0 | GELİRLER TOPLAMI | 22.381.856,8 |
| FARK | -509.225,2 | ||
| Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü Kamu Hesapları Bülteni (www.muhasebat.gov.tr) | |||
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere 2009 yılında döner sermayeli işletmeler mal ve hizmet satışlarından 21 Milyar TL’nin üzerinde bir ciroya erişmişlerdir. Tabloda görülmemekle birlikte bu rakam içinde Sağlık Bakanlığına bağlı işletmelerin payı yaklaşık olarak 14 Milyar TL olup, bu pay toplam satışları % 67’sine tekabül etmektedir.
Diğer taraftan, 2009 yılında döner sermayeli işletmeler personeline döner sermaye katkı payı şeklinde (tabloda “temel maaşlar” olarak belirtilmektedir) yaklaşık olarak 9 Milyar TL, mal ve hizmet sunucusu özel sektör firmalarına 10 Milyar TL’nin üzerinde bir gelir sağlamışlardır. Sağlık Bakanlığına bağlı hastane işletmeleri temizlik, yemek, veri hazırlama ve bilgi işlem ile güvenlik gibi hizmet alımları yöntemi ile yaklaşık olarak 117.000 çalışana istihdam imkânı sağlamaktadırlar.
Tabloda “Silinen Alacaklardan Kaynaklanan Giderler” olarak ifade edilen ve tutarı 2 milyar TL civarında olan giderler ise çoğunlukla kamu hastanelerinin kamu kurum ve kuruluşları mensuplarına sundukları sağlık hizmetlerinden kaynaklanan ve yapılan mevzuat düzenlemeleriyle silinmesine karar verilen alacaklardan oluşmaktadır. Örneğin 2009 yılında mahalli idarelerin borçları (döner sermayeli işletmelerin alacakları) silinmesi yönünde karar alınmıştır. Bu durum mahalli idarelerin etkinsizliklerinden kaynaklanan düşük mali performansının döner sermayeli işletmelere yansıtılması sonucunu doğurmaktadır.
Mal ve hizmet satışlarından elde ettikleri nakdi hâsılatın belli bir oranını merkezi yönetim bütçesine gelir kaydedilmek üzere Döner
Sorunlar
Bizce en temel sorun profesyonel bir yönetim ve etkin bir iç kontrol sisteminin olmayışıdır. Bu profesyonel yönetim yokluğu Milyonlarca liralık gelir ve giderlerin yönetimi işletme, finans ve muhasebe alanlarında hiç bir eğitimi ve tecrübesi bulunmayan başhekim ve işletme müdürlerinin elinde bulunmaktadır.
Bu duruma bir çözüm olarak Bakanlar Kurulunca TBMM’ye sevkedilen ve bu yılın sonuna kadar yasalaşması beklenen Kamu Hastane Birlikleri Kanun Tasarısı
“Finansmanın sigorta yoluyla sağlandığı sağlık sistemlerinde, tek başına geri ödeme kurumlarının kişi başına, olgu başına ya da hizmet başına ödeme yaklaşımları bile sağlık ekonomisi açısından ayrıntılı olarak incelenmesi gereken bir özelliktir. Hastanelerde verimlilik kavramı sağlık ekonomisi açısından pek çok parametre üzerinden değerlendirilir. En sık kullanılan ölçütlerden birisi yatak doluluk oranıdır.
Kamu hastane birlikleri ile ilgili yasa tasarısına bakıldığında; hastaneleri sağlık çalışanlarının değil; sağlıkla hiç ilgisi olmayan bir heyetin yönetmek üzere görevlendirilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır.
Bir ildeki Sağlık Bakanlığı’na bağlı bütün hastaneleri kapsayan, tüzel kişiliği haiz “Hastane Birliği” kurulması düşünülmektedir. Ancak sunulan hizmetin büyüklüğüne göre Ankara, İstanbul, İzmir gibi illerde birden fazla birlik kurulabilmesi mümkündür.
Birlik kurulmadan önce hastaneler Bakanlıkça, hasta ve çalışan memnuniyeti, hizmet altyapısı, organizasyonu, kalite ve verimlilik gibi konularda değerlendirmeye tabi tutulur ve hastanelerin ağırlıklı ortalaması yeterli olduğu takdirde birlik kurulmak üzere Bakanlar Kurulu’na teklif edilecektir.
İşbirliği sağlama amacıyla, birden fazla birlik Bakanlıkça bir araya getirilerek “Birlikler Koordinatörlüğü” kurulabilir.
Mevcut tasarı yönetimde daha karmaşık ve kalabalık bir yapı getirmek suretiyle . çalışanları motive edecek çalışanlar satışları artırmak için çal işletme yönetimi
adminÖzerk Bütçeler: Özerk bütçeler, Gerek genel bütçeden gerekse katma bütçelerden bağımsız olarak yapılan bütçelere denilmektedir. Bu bütçeler yapı ve prensip itibarı ile özel bütçelere yaklaşmaktadır. Özerk bütçeler modern maliye görüşünün …
adminÖZEL GELİR UYGULAMASINDA SON DURUM GİRİŞ Yürütülmekte olan ekonomik programın başarıya ulaşmasında önem taşıyan hususlardan birisi de, mali disiplinin sağlanması ve devam ettirilmesidir. Bu bağlamda 10/12/2003 tarihinde kabul edilen 5018…
