Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
Döner Sermayeli İşletmelerin 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununa tabi olup olmadığı konusu hala tartışmalıdır….
Döner Sermayeli İşletmelerin 5018 sayılı kanuna tabi olması; bu kanunda yer alan ve kamu idarelerince uyulması zorunlu olan belli hususlara, döner sermayeli işletmelerin de uyması gerektiği anlamına gelecektir.
5018 Sayıla kanuna tabi olmaması demek de, 5018 sayılı kanunda belirtilen hususlara tabi olunmaması anlamına gelmektedir…
5018 sayılı kamu idareleri için uyulması gereken bir çok düzenleme içermekte bu kapsamda döner sermaye işletmelerinin yada herhangi bir kurumun 5018 sayıl kanuna tabi olmaması demek, mali anlamda kısmen göreceli olarak rahat haraket etme imkanı getirmektedir.
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin asli ve sürekli kamu hizmetlerini yerine getirirken ortaya çıkan kapasite fazlasını değerlendirmek, devlete ek gelir sağlamak ve topluma faydalı olmak mali ve idari özerklik, giderlerde serbestlik ve özel ayrıcalıklar sağlamak amacıyla başta sağlık olmak üzere eğitim, tarım, orman gibi hemen hemen her faaliyette bulunabilecek döner sermayeli işletmeleri kurulmuştur. Türkiye’de hem ekonomi içindeki yeri hem de sağlık hizmetlerindeki üstlendikleri görevler bakımından büyük önem taşıyan döner sermaye işletmeleri 2013 yılı itibariyle sayısı 2.666’ya yıllık geliri 34.1 milyar TL, gideri ise 35.2 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu işletmeler içerisinde sağlık hizmetleri sunumunu faaliyet konusu olan işletmelerinin işlem hacmi olarak yaklaşık %86’sı hastane işletmeleri tarafından gerçekleştirilmektedir.
Türk kamu mali yönetimine döner sermaye kavramının genel çerçevesi 1050 sayılı Muhasebe Umumiye Kanunu’nun 49. maddesine dayanılarak, ticari, sınai, tarımsal, kültürel ve mesleki faaliyetler yapmak atıl kapasitenin kullanımı, devlete ek gelir sağlama, ekonomideki talebi karşılama, serbest kaynak oluşturma, daha fazla mali ve idari özerklik, giderlerde serbestlik ve ayrıcalık sağlaması gibi temel amaçlarla kurulmuştur. Türkiye’de döner sermayeli işletmeler mali idare sisteminin önemli mali istisnalarından biri olarak görülmektedir.
Döner sermaye, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine kanunlarla verilen asli ve sürekli kamu görevlerine bağlı olarak ortaya çıkan ve genel idare esaslarına göre yürütülmesi mümkün olmayan mal ve hizmet üretimine ilişkin faaliyetlerin sürdürülebilmesi için, kamu idaresine bağlı olarak kurulmuş işletmelere tahsis edilen sermayeyi, işletme ise verilen sermayenin tahsis amacını gerçekleştirmek üzere kurulan döner sermaye işletmeleri olarak tanımlanmaktadır. Döner sermaye esası, genel bütçe içindeki kuruluşlara iktisadi nitelik ve yönetim bakımından serbestlik getirerek sınai ve ticari nitelik taşıyan işletmeler kurabilmekte, işletme esasına göre kar amacıyla çalışmaları sağlanabilmektedir
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine bağlı olarak kurulmuş döner sermaye işletmelerini, kanunla verilen asli görevlerini yürütürken ortaya çıkan ve genel idare esaslarına göre yönetilmesi mümkün olmayan faaliyetlerinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan döner sermaye işletmelerinin belli başlı özellikleri aşağıda verilmiştir.
1. Genel ve özel bütçeli idarelere bağlıdır.
2. Özel bir kanunla ya da ilgili idarenin kuruluş kanunu ile kurulmuştur.
3. Bağlı olduğu idarenin tüzel kişiliği içinde yer alıp ayrı bir tüzel kişilikleri yoktur.
4. Kuruluş sermayeleri bağlı olduğu genel ve özel bütçeli idare tarafından karşılanır.
5. 5018 sayılı kanunun kurumsal kapsamı içinde yer alırlar[1].
6. Bütçe, muhasebe, kontrol ve denetim işlemleri Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliği[2] kapsamında yürütülür. Bütçeler, izleyen iki yılın bütçe tahminleriyle birlikte hazırlanır ve değerlendirilir bağlı oldukları kuruluşun onayından sonra yürürlüğe girer.
7. Bu işletmelerin muhasebe iş ve işlemleri Tek Düzen Muhasebe Sistemi (TDMS) ile Maliye Bakanlığına bağlı saymanlık müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
8. İşletmenin iç ve dış denetimi bulunmaktadır. İşletme içi denetimi, iç denetçiler, dış denetimi ise Sayıştay ve Maliye Bakanlığı’nca yapılır.
9. Döner sermaye işletmesinin malî işlemleri, gelirleri ve giderleri, Maliye Bakanlığınca her zaman denetlenebilir.
10. İç kontrol hizmetleri ile ilgili ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontrolleri kapsar. Mali hizmetler birimi tarafından ayrıca ön mali kontrole tabi tutulmaz.
11. Mal, hizmet, yapım ve danışmanlık alımları 5734 Kamu İhale Kanunu[3], mal ve hizmet satışı ise 2886 Devlet İhale Kanunu[4] ve Döner Sermayeli Kuruluşlar İhale Yönetmeliği[5] kapsamında yürütülür.
12. Sağlık hizmetlerinin fiyatlandırılmasında Sağlık Uygulama Tebliği[6] (SUT) fiyatları uygulanır. Bu fiyatlarda artış veya eksiliş yapılamaz.
13. Mal ve hizmetin kapsamına ve türüne göre bazı işletmeler kurumlar vergisine tabi oldukları halde bazıları değildir.
14. Döner sermaye gelirlerinden tahsil edilen kısmın işletme giderleri, hazine payı, kurum payı, bilimsel araştırma proje payı ve diğer yasal olarak ödenmesi gereken paylar ayrıldıktan sonra kalan tutarlar katkıları oranında personele ek ödeme yapılabilmektedir.
15. Ticari faaliyet yürütmesi halinde Türk Ticaret Kanunu[7] ve Borçlar Hukuku[8] hükümleri uygulanır.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 58. maddesine göre üniversitelerde döner sermaye işletmesi kurulabilmektedir. Döner sermaye işletmesinin hizmetleri, üniversite yönetim kurulu, hastane yönetim kurulu, harcama yetkilisi, işletme müdürü, muhasebe yetkilisi, gerçekleştirme görevlisi ve diğer personeller tarafından yürütülür. Muhasebe hizmetleri ise Maliye bakanlığına bağlı döner sermaye saymanlıkları tarafından yürütülür.
Üniversitelere bağlı döner sermaye işletmelerin faaliyet alanları ise; bilimsel görüş vermek, proje hazırlamak, araştırma, uygulama ve benzeri hizmetler yapmak, belirli bilimsel sonuçların uygulamasını sağlamak, üniversite ve ona bağlı kurumlarda hasta muayene ve tedavisi yapmak ve bunlarla ilgili tahlil ve araştırmaları yürütmek, faaliyet alanları ile sınırlı olarak mal ve hizmet üretiminde bulunmak gibi faaliyetleri yürütmektedir. Maliye Bakanlığının verilerine göre üniversite döner sermayeli işletmelerin mali yapısı Tablo’da verilmiştir.
Üniversite Döner Sermayeli İşletmelerin Mali Yapısı (1.000-TL)
| Üniversite | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
| Gider | 4.439.854 | 5.021.032 | 5.623.601 | 6.228.203 | 6.546.843 |
| Gelir | 4.488.623 | 5.193.041 | 5.926.355 | 5.991.113 | 6.173.967 |
| Borç | 1.439.004 | 1.657.350 | 1.761.684 | 2.343.280 | 2.880.447 |
| Alacak | 1.125.899 | 1.182.467 | 1.236.370 | 1.443.499 | 1.522.480 |
| Nakit | 1.386.453 | 1.205.551 | 976.827 | 488.803 | 685.862 |
Döner sermaye gelirlerinden öğretim elemanları ve diğer personele dağıtılacak ek ödemeler, birimler veya alt birimler bazında yapılmakta ve döner sermaye gelirlerinin elde edilmesine katkısı bulunmayan personele hiçbir şekilde ek ödeme yapılamamakta, yapılacak ödemelerde gelir gider dengesi gözetilerek, döner sermaye kaynakları uygun olduğu takdirde ek ödeme yapılır.
Döner sermaye işletmelerinin yükseköğretim kurumlarının esas faaliyetlerini aksatmayacak şekilde çalıştırılması gerekir. Bu işletmelerin;
a) Bilimsel görüş vermek, proje hazırlamak, araştırma, uygulama ve benzeri hizmetler yapmak,
b) Belirli bilimsel sonuçların uygulamasını sağlamak,
c) Üniversite ve ona bağlı kurumlarda hasta muayene ve tedavisi yapmak ve bunlarla ilgili tahlil ve araştırmaları yürütmek,
d) Faaliyet alanları ile sınırlı olarak mal ve hizmet üretiminde bulunmak amaçlarından biri veya birkaçına yönelik faaliyette bulunması gerekir.
Döner sermaye işletmeleri, çalışmaları sırasında eğitim ve öğretim ile bunlara katkıda bulunan uygulamayı ön planda tutar.
Bu işletmelerde üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının tespitinde piyasa fiyatları göz önünde tutulur. Ancak sosyal içerikli hizmetlerin fiyatlandırılmasında, piyasa fiyatları yanında özellikle kamu yararı dikkate alınır. Mal ve hizmetlerin fiyatları üniversite yönetim kurulunca tespit edilir. Fiyat tespitinde diğer üniversitelerde uygulanan fiyatlar ile üretim ve hizmetin niteliği ve çevre şartları da göz önünde tutularak gerekli koordinasyon Yükseköğretim Kurulu tarafından sağlanır.
Döner sermaye isletmelerinin gelirleri şunlardır:
a) Bu işletmelerde yapılacak iş ve hizmetler ile üretilen malların satışı karşılığında sağlanan gelirler,
b) Bağış ve yardımlar,
c) Sair gelirler.
Döner sermaye gelirlerinden tahsil edilen kısmın, tıp ve diş hekimliği fakülteleri sağlık uygulama ve araştırma merkezleri ile açık öğretim hizmeti veren yükseköğretim kurumları için asgari yüzde 35’i, ziraat ve veteriner fakülteleri, sivil havacılık yüksekokulu, sürekli eğitim merkezleri ile bünyesinde atölye veya laboratuar bulunan yükseköğretim kurumları için asgari yüzde 30‘u, diğer yükseköğretim kurumları için ise asgari yüzde 15’i, ilgili yükseköğretim kurumunun ihtiyacı olan mal ve hizmet alımları, her türlü bakım, onarım, kiralama, devam etmekte olan projelerin tamamlanmasına yönelik inşaat işleri ve diğer ihtiyaçlar ile yönetici payları için kullanılır. Bu oranları yüzde 75’ine kadar artırmaya üniversite yönetim kurulu yetkilidir. (1) Döner sermaye gelirlerinden tahsil edilen kısmın en az yüzde 5’i, üniversite bünyesinde yürütülen bilimsel araştırma projelerinin finansmanı için kullanılır. Kalan kısmı ise üniversite yönetim kurulunca belirlenecek oranlar çerçevesinde üniversitenin araştırma fonuna; geri kalan gelirler döner sermayeye katkısı olan öğretim elemanları ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi personel arasında paylaştırılır. Öğretim üyelerinin katkılarına dayanmayan yıl sonu gelirleri araştırma fonuna eklenir.
Döner sermaye işletmesinin yönetim kurulu, üniversite yönetim kuruludur. İta amiri Rektördür. Rektör bu yetkisini uygun gördüğü ölçüde yardımcılarına, dekanlara veya enstitü, yüksekokul ve araştırma ve uygulama merkezi müdürlerine devredebilir. Üniversite Yönetim Kurulu, yetkilerini uygun gördüğü ölçüde, kuracakları yürütme kuruluna devredebilir. Yürütme kurulu, Üniversite Yönetim Kurulunca seçilecek bir rektör yardımcısı, üç öğretim elemanı (dekan ve yüksekokul müdürü de olabilir) ve bir sayman olmak üzere beş kişiden oluşur.
Döner sermaye işletmesinin hizmetleri, yönetim kurulu, ita amiri, işletme müdürü, sayman, tahakkuk memuru, veznedar, ayniyat memuru, ambar memuru, memurlar ve işçiler tarafından, saymanlık hizmetleri ise Maliye Bakanlığınca kurulan saymanlıklarca yürütülür.
Döner sermaye işletmesinin bütçe tasarısı işletme müdürü ve Sayman tarafından hazırlanır ve en geç Ekim ayı başında üniversite yönetim kuruluna sunulur. Bütçe, üniversite yönetim kurulu kararıyla kesinleşir. Döner sermaye gelirleri bütçedeki harcama kalemleri ile program hedefleri dışındaki amaçlara tahsis edilemez. Yıl içindeki bütçe tertipleri arasındaki aktarmalar üniversite yönetim kurulu kararıyla yapılır. Bütçede yıl içinde yapılacak ek ve değişiklikler birinci fıkrada öngörülen usule uygun olarak yapılır.
Döner sermaye işletmesinin malî işlemleri, gelirleri ve giderleri, Maliye Bakanlığınca ve iç denetim birimleri ve sayıştay tarafından denetlenir. Döner Sermaye İşletmeleri, 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’na tâbi değildir. Döner sermayeden elde edilen ve her yıl sonunda kullanılmayan gelir, ertesi yılın döner sermaye gelirine eklenir.
Türkiye’de mali idare sisteminin önemli istisnalarından biri de döner sermayelerdir. Döner sermayeler, daha fazla mali ve idari özerklik, giderlerde serbestlik ve özel imkân ve imtiyazlar sağlamak için kurulmuşlardır. Kamu kurumlarına ait döner sermayeli işletmelerin yapılandırılma ihtiyacı, kamu mali yönetimi reformunda öngörüldüğü gibi, devam etmektedir. Döner sermayeli işletmelerin toplam gelirlerinin GSYH’ya oranı, 2006 yılındaki yüzde 2,2 seviyesinden 2012 yılında yüzde 2,4’e çıkmıştır. 2007-2013 döneminde Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler ile üniversite hastanelerinin döner sermayeli işletmeler içindeki ağırlığı artmıştır. Bu dönemde üniversite hastanelerinin mali durumlarını iyileştirmeye yönelik destekler sağlanmıştır. Faaliyetlerini hazinenin sermaye desteği olmaksızın sürdüremeyen kamu işletmelerinin yeniden yapılandırılma ihtiyacı devam etmektedir.
Döner sermaye İşletmelerinin Yeniden Yapılandırma Gerekçeleri
5018 sayılı Kanunun yasalaşan ilk halinde “Genel yönetim kapsamındaki kamuidarelerine bağlı olarak kurulan döner sermaye işletmeleri ve fonların bütçeleri, ilgili idarelerin bütçeleri içinde yer alır. Bu Kanun kapsamındaki 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun kapsamıkamu idarelerinde kurulmuş döner sermaye işletmeleri ile fonlar, 31.12.2007 tarihine kadar tasfiye edilir.” hükmü yer almaktadır. 5018 sayılı Kanuna 22/12/2005 tarihli ve 5436 sayılı Kanun değişikliği ile döner sermayeli işletmelerin tasfiyesinden vazgeçilmiş, döner sermaye işletmelerinin, 31/12/2007 tarihine kadar yeniden yapılandırılacağı hükmü getirilmiştir. Yeniden yapılanma süreci 2008 yılı merkezi yönetim bütçe kanununun 28 inci maddesiyle 21/12/2008 tarihine, 5793 sayılı kanunun 38 inci maddesiyle 21/12/2010 tarihine uzatılmıştır.
Kanun tasarısı ile genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idarelerde; döner sermayeli işletmelerin kurulması, teşkilat yapısı, yönetimi, işleyişi, görevlilerin yetki ve sorumlulukları düzenlemek suretiyle, döner sermaye kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasının, hesap verebilirliğin ve mali saydamlığın sağlanması amaçlanmıştır. Döner sermaye kanun tasarısında aşağıdakiler hedeflenmektedir.
Sonuç itibariyle; Döner Sermaylei İşletmeler 5018 Sayılı kanuna tabi mi?
MaliyeBakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü 20.01.2006 tarih ve B.07.0.MGM.0.23/115-641 sayılı yazısı ile döner sermayeli işletmelerle ilgili olarak Geçici 11inci maddesine göre çıkartılacak yönetmelik yürürlüğe girinceye kadar 2006 yılı işlemleriyle ilgili olarak, 5018 sayılı Kanun ükümlerine bağlı kalınmaksızın 01.01.2006 tarihinden önceki mevcut uygulamalara aynen devam edecekleri konusunda görüş bildirmiştir.
5108 sayılı Kanunun değişmeden önceki hali ve değiştikten sonraki hali arasında, döner sermayeli işletmeler açısından ciddi farklılıklar mevcuttur.
31.12.2007 tarihine kadar tasfiye edilmesi düşünülen döner sermayeli işletmelerin, değişiklik sonrası yine aynı tarihe kadar yeniden yapılandırılması hüküm altına alınmıştır. Kanunun ilk halinde geçici madde 11 ile döner sermayelerin tasfiye edilmesi hüküm altına alınmış ve bu nedenle kanun metnine döner sermaye ile ilgili hükümler konulmamıştı.
Ancak yukarıda da görüleceği gibi söz konusu geçici madde değiştirilerek döner sermayelerin yeniden yapılandırılmasına karar verilmiş ve yönetmelik şartına bağlı olarak kapsam dışında (geçici olarak) tutulmuştur.
Sonuç itibariyle Kamu Finans Sitesi uzmanları tarafından yapılan değerlendirme neticesinde; Döner Sermayeli İşletmelerin hali hazırda, 5018 sayılı Kanuna tabi olmadığı anlaşılmıştır.
(Not: 1-bu değerlendirmenin kurumlar ve şahıslar açısından bir bağlayıcılığı bulunmamakta olup, resmi bir nitelik taşımaz.
2-Döner Sermayeli İşletmelerin uyacakları hükümlerin yer aldığı Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliğinde, 5018 sayılı kanuna paralel düzenlemeler vardır…Bu noktada yapılacak işlemle ilgili mutlaka Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliğine detaylı olarak bakılması tavsiye olunur)
[1] 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Kamu Malî Yönetimi Ve Kontrol Kanunu”
[2] 01.05.2007 tarih ve 26509 saylı Resmi Gazetede yayınlanan “Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliği” dir.
adminGеlir vеrgisi Kanunu’na görе ücrеt gеlirlеri “gеrçеk ücrеtlеr” vе “diğеr ücrеtlеr” olarak iki şеkildе vеrgilеndiriliyor. Diğеr ücrеtlеr, “götürü ücrеt” olarak da adlandırılıyor. Gеrçеk usuldе еldе еdilеn ücrеt gеlirlеri, işvеrеn tarafından…
adminDernek ve Vakıflara Ait İktisadî İşletmelerin KDV Açısından Hangi Vergi Dairesine BağlıOlacağı :Dernek veya vakıf iktisadi işletmelerinin KDV bakımından hangi vergi dairesine bağlı olmalarıgerektiği konusun açıklayan 6.8.2002 tarih ve…
