Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
I-Giriş
Demokrasi bilinci yerel yönetimler kanalıyla ülkelerin kılcal damarla-
rı olan en küçük topluluklara kadar sirayet eder. Bir ülkede kalkınmışlık,
gelişmişlik, refah düzeyi ve demokrasi şuurunun en önemli göstergesi ye-
rel yönetimlerin verdiği hizmetlerin kalitesidir. Yerel yönetimlere ilişkin
hukukun her yönüyle sağlıklı işlemesi, bu kalite ve etkinliğin daha ileri
düzeye çıkmasına yardımcı olur.
Belediyenin karar organı olan ve Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun(1)’da gösterilen usullere göre seçilmiş olan üyelerden oluşan Yerel parlamento yani belediye meclisi bilgi edinme ve denetim yetkisini faaliyet raporunu değerlendirme, denetim komisyonu, genel görüşme ve gensoru yoluyla kullanabilmektedir.
Denetim Komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin kuralların belirlendiği Belediye Kanunu’nun 25 inci maddesinin gerekçesinde “meclis üyelerinin belediye işleriyle ilgili olarak daha iyi bilgi edinmeleri
ve bunun sonucunda elde edilen verilerle meclisin bilgi edinme ve denetim yollarının daha etkili bir şekilde işletilmesinin” mümkün olabileceği belirtilmiştir.
Bu yazımızda belediye meclisinin bilgi edinme ve denetim yetkisini kullanabildiği yetkilerden biri olan denetim komisyonunun oluşturulması, yapacağı denetimin kapsamı ve bu komisyonlarca hazırlanacak raporun sonuçlarına ilişkin değerlendirmeler yapılacaktır.
II-Denetim Komisyonu Oluşturulması
5393 sayılı Belediye Kanunu(2)’nun 25.maddesinde belediyelerde de-
netim komisyonu oluşturulmasına ilişkin yasal hükümler düzenlenmiştir.
Söz konusu yasa maddesi hükümlerine göre; il ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin, her ocak ayı toplantısında belediyenin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye sayısı üçten az beşten çok olmamak üzere bir denetim komisyonu oluşturması gerekmektedir.
Yine söz konusu yasa maddesinde oluşturulacak komisyonda görev
alacak üyelerin siyasi partiler ve bağımsız üyeler arasında nasıl dağıtılaca-
ğı, komisyonun nerede çalışacağı, çalışmalarında kimlerden yararlanabile-
ceği, komisyon üyelerine ve çalışanlarına ödenecek ücretler, komisyonun
çalışmalarında hangi birimlerden hangi bilgi ve belgeleri isteyebileceği,
komisyonun çalışmasını ne kadar sürede tamamlayacağını, hazırlanacak
raporun ne zamana kadar meclis başkalığına sunulacağı ve meclis başkalı-
ğınca rapora ilişkin olarak yapılması gereken işlemler açıklanmıştır.
Denetim komisyonu kuruluşu ve çalışma biçimine ilişkin olarak yasada belirtilmemiş bazı hususlarında Belediye Kanunu’nun 19.uncu maddesine istinaden hazırlanan “Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği”nde (3) düzenleneceği yine belirtilen yasa maddesinde açıklanmıştır.
İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan söz konusu Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği’nin 22 ve 23.üncü maddelerinde denetim komisyonunun oluşumu ve komisyonlarda çalıştırılacak uzman kişilerde bulunması gereken özellikler açıklanmıştır.
Belediye Kanunu’nda yapılan düzenlemelere istinaden, Yönetmeli-
ğin 22.inci maddesinde denetim komisyonuna üye seçiminde Belediye
Kanunu’nda ihtisas komisyonlarına üye seçimi için belirlenmiş usul ve
esasların uygulanacağı, Belediye Meclisince seçilen denetim komisyonu-
nun kendi arasından bir başkan, bir başkan vekili seçeceğini, komisyonun
üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanacağını ve katılanların salt ço-
ğunluğu ile karar alacağı açıklanmıştır.
Yine Belediye Kanunu’nda yapılan düzenlemelere istinaden, Yönet-
meliğin 23.üncü maddesinde komisyonlarda çalıştırılacak; kamu kurum ve
kuruluşlarından görevlendirilecek kişiler ile kamu personeli dışındaki ki-
şilerde bulunması gereken şartlar açıklanmıştır. Buna göre kamu kurum ve
kuruluşlarından görevlendirilecek kişilerin, kamu kurum ve kuruluşlarında
denetim elemanı veya en az beş yıl kurumlarının gelir, gider veya bunlara
ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin yürütüldüğü birimde çalışıyor olması,
kamu personeli dışındaki kişilerin de; kamu kurum ve kuruluşlarının gelir,
gider veya bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin yürütülmesinde en
az beş yıl çalışmış olmak ya da maliye, muhasebe, işletme, iktisat, kamu
yönetimi veya benzer alanlarda en az lisans düzeyinde eğitim almış ve de-
netim yapabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olması gerektiği belirtilmiştir.
III-Denetim Komisyonunun Yapacağı Denetimin Kapsamı
Denetim Komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin kuralların
belirlendiği Belediye Kanunu’nun 25 inci maddesinde denetimin kapsamı
“bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemle-
rinin denetimi” olarak belirlenmiştir. Yine denetim kapsamına ilişkin söz
konusu Kanun maddesinin dördüncü paragrafında komisyonun “belediye
birimleri ve bağlı kuruluşlarından her türlü bilgi ve belgeyi isteyebileceği
ve bu istekler gecikmeksizin yerine getirilmesi gerektiği” hükmü bulun-
maktadır.
Bu düzenlemelerden denetimin kapsamının, denetimin dönemi, denetlenecek işler ve denetlenecek birimler olmak üzere üç başlık halinde açıklanması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Görüldüğü üzere denetim komisyonu görevlendirildiği yılın ocak ayından bir önceki yılın işlemlerini denetleyebilecektir. Belediye Kanunu’nun “bir önceki yıldan” kastının “mali yıl” olduğu açıktır.
Literatürde “her yıl bütçenin uygulanması için, Mart ayının birinden
başlayıp ertesi yıl şubat ayı sonunda kapanan süre” ve “bir ekonomide dev-
let tarafından düzenlenen ve denetlenen yıllık mali işlemler için kabul edi-
len ve belirlenen başlangıç tarihinden itibaren on iki aylık süreyi kapsayan
dönem”(4) olarak tarif edilen mali yılın başlangıcı Türkiye’de 1983 yılına
kadar Mart ayı iken takip eden yıllardan itibaren Ocak ayına alınmıştır.
Yani mali yıl “01 Ocak ile 31 Aralık” tarihleri arasını kapsamaktadır.
Örneğin; 2011 yılı Ocak ayı meclis toplantısında oluşturulan denetim ko-
misyonu, “01.01.2010 ile 31.12.2010” tarihleri arasındaki belediyenin ge-
lir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimini
yapmakla görevlidir.
IV-Denetim Komisyonunca Denetlenecek İşler
Denetim komisyonunca denetlenecek işleri Kanun; “belediyenin gelir-
leri, giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemleriyle” sınırlandırmış-
tır. Yani denetim komisyonunun belediyenin bütün işlemlerini denetleme
yetkisi yoktur.
Denetlenecek işlerin başlıcasını oluşturan belediyenin gelirleri Belediye Kanunu’nun 59.uncu, belediyenin giderleri ise 60.ıncı maddesinde detaylı olarak belirtilmektedir.
Bu gelir ve giderlerin irdelenmesi halinde görüleceği üzere denetim komisyonunun denetim yetkisi belediyenin genel olarak “mali işlemlerinin” denetimini kapsadığı ortaya çıkmaktadır.
Dokuz başlık halinde sıralanmış olan belediyenin gelirleri şunlardır:
On dokuz başlık halinde sıralanmış olan belediyenin giderleri ise şun-
lardır:
Görüldüğü üzere belediyenin gelirleri vergi, resim, harç, kira, gayri-
menkullerin satışı, su ücreti ve diğer gelirler olarak özetlenebilir. Beledi-
yenin giderleri ise yine özet olarak genellikle mal ve hizmet alımları ile
yapım işleri, personel ve kamulaştırma giderlerinden oluşmaktadır. Söz
konusu bu giderler de ağırlıklı olarak 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hü-
kümlerine göre yapılan işlerdir.
V-Denetim Komisyonunca Denetlenecek Belediyenin Hesap Kayıt Ve İşlemleri
Belediyenin gelir ve giderlerine ilişkin hesap kayıt ve işlemleri mizan,
kesin hesap ve bilânço ile bunlara esas teşkil eden diğer mali tablo ve ka-
yıtlardır.
Belirtilen bütçe, hesap planı, mizan, bilanço cetveli ve mali tablola-
rın nasıl düzenleneceği ve hangi bilgileri içereceğine ilişkin bilgiler, 5018
Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 49 uncu, 5302 Sayılı
İl Özel İdaresi Kanununun 48 inci, 5393 Sayılı Belediye Kanununun 65
inci, 5355 Sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanununun 18 ve 22 nci mad-
delerine dayanılarak hazırlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe
Yönetmeliği’nde (5) yer almakta olup, bu tablolar finansal işlemlerin so-
nuçlarını ifade eden tablo ve kayıtlardır.
Denetim komisyonu çalışmalarında bütün bu mali tabloları incelemek
durumundadır. Çünkü Mahalli İdareler Bütçe ve MuhasebeYönetmeliği’nde
yapılan açıklamalar; il özel idaresi, belediye, bağlı idare ve mahalli idare
birliklerinin bütçe ve muhasebe kayıt ve işlemlerinde dikkate alınması ge-
reken düzenlemelerdir.
Bu Yönetmeliğin amacı, belediye, bağlı idare ve birliklerin; “gelir ve
gider bütçelerinin hazırlanması, kesin hesabın çıkarılması, hesap ve ka-
yıt düzeninde saydamlık, hesap verilebilirlik ve tekdüzenin sağlanması,
işlemlerinin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, faaliyetlerinin gerçek
mahiyetlerine uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebe-
leştirilmesi; mali tablolarının zamanında, doğru, muhasebenin temel kav-
ramları ve genel kabul görmüş bütçe ve muhasebe ilkeleri çerçevesinde,
uluslararası standartlara uygun, yönetimin ve ilgili diğer kişilerin bilgi ih-
tiyaçlarını karşılayacak ve kesin hesabın çıkarılmasına temel olacak; karar,
kontrol ve hesap verme süreçlerinin etkili çalışmasını sağlayacak şekilde
hazırlanması ve yayımlanmasına ilişkin esas, usul, ilke ve standartların be-
lirlenmesidir.”
Bu amaçlardan hareketle ve bu ilkeler dikkate alınarak hazırlanan mali tabloların sağlıklı olarak denetlenmesi halinde, belediyelerin mali işlemlerindeki doğru veya yanlışların tespiti rahatlıkla yapılabilecektir.
VI-Denetim Komisyonunun Denetleyebileceği Birimler (Denetim Alanı)
Denetim Komisyonunun “bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara
ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi” görevi ve kanunla kendisine
verilen yetkisi belediye ve bunlara bağlı işletme ve müesseseler ile su, ka-
nalizasyon, ulaşım gibi hizmetleri yürüten bağlı kuruluşlarla sınırlıdır.
Belediye Kanunu’nun 25.inci maddesinde komisyonun “belediye birimleri ve bağlı kuruluşlarından her türlü bilgi ve belgeyi isteyebileceği” bu birim ve bağlı kuruluşlarında “bu istekleri gecikmeksizin yerine getirmelerinin gerektiği” hükümleri mevcuttur.
Belediyelerde denetim komisyonu kurulmasına ilişkin yasal hükümlerin düzenlendiği söz konusu 25.inci maddenin lafzından, özünden ve söz konusu maddenin konumundan denetim komisyonunun “bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi” görevi ve kanunla kendisine verilen yetkisinin, belediye ve bunlara bağlı işletme ve müesseseler ile su, kanalizasyon, ulaşım gibi hizmetleri yürüten bağlı kuruluşları kapsadığını ortaya koymaktadır.
Burada bağlı idare kavramına kısa bir açıklık getirmekte yarar vardır.
Bu kavram için yapılan en muhtevalı tanımlamada bağlı idarenin, “beledi-
yelere bağlı, kanun kuralları, ayrı bütçeli ve kamu tüzel kişiliğine haiz su
ve kanalizasyon, otobüs, ulaştırma ve benzeri hizmetleri yürüten idareler
olduğu ve Ülkemizde belediyelere bağlı idare, sadece büyükşehir beledi-
yelerinde bulunduğu, bunlarında; ASKİ, İSKİ, EGO, İETT gibi bağlı ida-
reler olduğu” (6) ifade edilmiştir.
Diğer taraftan belediyelerin Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurdukları veya ortak oldukları belediye iştirakleri olarak bilinen şirketler, meclis denetim komisyonunun görev ve yetki alanı dışındadır.
Bilindiği üzere belediye şirketleri, belediyeler tarafından kurulan, ser-
mayesinin yarısından fazlası belediyeye ait olan veya yönetiminin elde
edilmesi şartıyla belediyelerce ortak olunan özel hukuk hükümlerine tabi
tüzel kişiliklerdir.
Denetim komisyonunca belediye ve bağlı kuruluşlarından istenilen
bilgi ve belgelerin, belediyenin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara
ilişkin hesap kayıt ve işlemleriyle ilgili olması gerektiği unutulmamalıdır.
Kanun hükmü gereği belediye, bağlı işletme ve müesseseler ile bağlı
kuruluşların personeli denetim komisyonunun bilgi ve belge isteklerini ge-
ciktirmeksizin yerine getirirler. Ancak denetim komisyonunun da, kendisi-
ne teslim edilen belgeleri incelemesi bittikten sonra en kısa sürede geriye
vermesi gerekmektedir. Ayrıca komisyon üyeleri tarafından belgeler üze-
rinde silinti, kazıntı ve düzeltme yapılmamalı veya yazı yazılmamalıdır
Ayrıca denetim komisyonu, denetim görevini yaparken ve bilgi ve belge talep ederken belediye, bağlı işletme ve bağlı kuruluşların hizmetlerinin görülmesini aksatacak tutum ve davranışlardan da kaçınması gerekmektedir.
VII-Denetim Komisyonunun Denetleyebileceği Birimler Konusunda Bakanlık Görüşü
Denetim Komisyonunun “bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara
ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin denetimi” görevi ve kanunla kendisine
verilen yetkisi kapsamına bağlı idarelerin ve belediye iştiraki şirketlerin
girip girmediği konusunda çeşitli tartışmalar yapılmaktadır. Zaman zaman
belediyelerin Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurdukları veya ortak
oldukları şirketlerin de denetim kapsamında olduğu iddia edilmektedir.
Yapılan tartışmalar ve ortaya çıkan tereddütler nedeniyle İçişleri Ba-
kanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü 04 Haziran 2007 tarihinde
80000/14234 sayılı Genelgesiyle konuya ilişkin açıklama yapmıştır.
Söz konusu Genelgenin 3.üncü maddesinde “komisyonlar, il özel ida-
releri, belediyeler ve bunlara bağlı işletme ve müessesler ile su, kanali-
zasyon, doğalgaz, ulaşım ve benzeri hizmetleri yürüten bağlı kuruluşlarda
inceleme yapacaktır. İl özel idareleri ve belediyeler ile bunların bağlı ku-
ruluşları tarafından Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş veya
sermaye katılımında bulunulmuş ticari şirketler denetim komisyonlarının
yetki alanı dışında bulunmaktadır” şeklinde açıklama yapılmıştır.
VIII-Denetim Komisyonunun Çalışma Süresi
5393 sayılı Belediye Kanunu’nda denetim komisyonunun çalışmasını tamamlaması ve düzenlenecek raporun meclis başkanlığına sunması şeklinde iki ayrı süre belirtilmiştir.
Bu süreler kırk beş (45) günlük çalışma süresi ve 31 Mart tarihine kadarki rapor teslim süresidir.
Kanunun 25.maddesi hükmüne göre, denetim komisyonu, çalışmasını
kırk beş (45) işgünü içinde tamamlayıp, buna ilişkin raporunu Mart ayı-
nın sonuna kadar meclis başkanlığına sunmak durumundadır. İşbu kırk beş
(45) günlük çalışma süresi komisyonun teşekkülüne ilişkin meclis kararının yürürlüğe girmesi ile başlar en geç 31 Mart tarihinde sona erer.
Yani komisyon çalışmasını en geç kırk beş güne kadar tamamlamak
zorundadır.
Kanunun lafzından anlaşıldığı üzere bu sürenin kısaltılması mümkün iken, uzatılması kesinlikle mümkün değildir.
Denetim komisyonunca, Kanunda belirtilen kırk beş (45) günlük sürede yapılmış denetime ilişkin hazırlanan raporun da en geç 31 Mart tarihine kadar meclis başkanlığına sunulması gerekmektedir.
IX-Meclis Başkanlığının Denetim Komisyonu Raporu Üzerine Yapacağı İşlemler
Meclis başkanlığına sunulan denetim raporu Belediye Meclisi Çalışma
Yönetmeliği’nin 22.inci maddesine istinaden Nisan ayı meclis toplantı-
sında okutularak meclis üyeleri bilgilendirilir. Meclis başkanlığınca rapor
örnekleri çoğaltılarak meclis üyelerine dağıtılmak suretiyle de denetim ra-
poru konusunda meclis üyelerinin bilgilendirmesi mümkündür.
Denetim komisyonu raporunun ayrıca meclis gündemine alınıp kabulü veya reddi konusunda mecliste bir oylama yapılması söz konusu değildir. Çünkü böyle bir yasal düzenleme bulunmamaktadır.
Hazırlanan denetim komisyonu raporunda konusu suç teşkil eden hususlar varsa, bunlarla ilgili olarak meclis başkanlığı tarafından yetkili mercilere suç duyurusunda bulunması gerekmektedir.
4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması
Hakkında Kanun kapsamına giren bir suç ise yetkili (kaymakamlık, valilik
ve İçişleri Bakanlığı’na) mercilere, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunul-
ması Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu kapsamına giren bir suç
ise (bu suçlar irtikâp, rüşvet, ihtilas ve zimmete para geçirme, görev sıra-
sında veya görevinden dolayı kaçakçılık, resmi ihale ve alım ve satımlara
fesat karıştırma gibi suçlardır) yetkili Cumhuriyet Başsavcılıklarına suç
duyurusunda bulunulur.
Diğer taraftan konusu suç teşkil etsin veya etmesin, kamu zararı sebe-
biyle sorumlusundan mali tazmini gereken hususlarda üst yönetici sıfatıyla
belediye başkanı, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun
71.maddesindeki usul ve esaslara göre ilgililer hakkında gerekli yasal takibi yapmak ve kamu zararını tahsil etmekle mesuldür.
X-Sonuç
Halk tarafından seçilen üyelerden oluşan ve belediyenin karar organı olan belediye meclisinin bilgi edinme ve denetim yetkisini hayata geçirdiği organ olan denetim komisyonlarının kuruluşu ve işleyişine ilişkin yasal dayanaklı kurallar işbu yazımızda açıklanmaya çalışılmıştır.
Kamu adına yapılan bu denetimden istenen verimin sağlanması ve
denetim komisyonunun görevlerini daha etkin yapabilmesi için özellikle
meclis üyeleri arasında iktisat-maliye-muhasebe dalında eğitim almış mec-
lis üyelerinin bulunmadığı durumlarda 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik,
Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik yasasına
göre denetim yetkisi almış meslek mensuplarından yararlanılması, rapor-
da veya eki muhalefet şerhinde belgelere dayalı kamu zararı iddiası bu-
lunan raporların bir örneğinin içişleri bakanlığı kanalıyla veya doğrudan
Sayıştay’a gönderilmesi ve ayrıca başkanlıklarca yasal takibinin yapılma-
sının kamu yararı için gerekli olduğunu düşünmekteyim.
kaynak:Abubekir TAŞYÜREK
YMM
KAYNAKÇA
Bağlı İdare. Tanımı Anlamı. http://www.tbb.gov.tr/KD 150_bagli-idareler.
html [erişim tarihi: 01 Şubat 2011]
İçişleri Bakanlığı (09.10.2005) Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (25961)
İçişleri Bakanlığı (10.03.2006) Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (26104)
Mali Yıl Nedir? Tanımı Anlamı. http://www.anlambilim.net/mali-yil-
nedir-12534.htm [erişim tarihi : 01 Şubat 2011]
T.C. Yasalar (18.01.1984) 2972 Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları Ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (18285 Sayılı)
T.C. Yasalar (03.07.2005)5393 sayılı Belediye Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (25874 Sayılı)
adminKimlere ücret ödenebilir? Kamu görevlisine dernek yöneticiliğinden dolayı ücret ödenmez. Ayrıca mesai saatleri içinde dernek ve vakıf hizmetlerinde çalıştırılamaz ve mesai saatleri dışında çalıştırıldığında da kendisine ücret ödenmez (Vakf.…
adminDeğerli Konut Vergisi Nedir? Değerli Konut Vergisini Kimler Ödeyecek? Bütçe verilerinde yaşanan sıkıntılar, hükümeti yeni gelir kaynakları bulmaya yöneltmiş durumda… Bu kaynakların başında yeni vergi konulması yada vergi oranlarında bir…
