Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Açısından Bedelsiz Arazi ve Arsa Devrinden İrtifak Hakkına Geçiş

• admin
• MALİYE MEVZUATI, Milli Emlak Mevzuatı
• Ekim 7, 2019
• 1 Comments

Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Açısından
Bedelsiz Arazi ve Arsa Devrinden İrtifak Hakkına Geçiş

I-Giriş
Ülkemizde işsizlikle mücadele ve istihdamın teşvik edilmesine yönelik genel ve bölgesel kapsamlı çeşitli kanuni düzenlemeler yapılmıştır. Bu bağlamda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin çoğu ilinde ve kalkınmada öncelikli yörelerde yeni yatırım sahalarının açılması, buralarda yaşayan insanlarımız için iş ve istihdam imkânlarının artırılması, gelir dağılımının iyileştirilmesi ve diğer bölgelere olan göçün önlenmesi amaçlarıyla, 21.1.1998 tarihli ve 4325 sayılı Kanun yürürlüğe konularak söz konusu bölgelerde çeşitli vergi teşvikleri uygulanmıştır. Anılan Kanunun 8 inci maddesi ile kalkınmada öncelikli yörelerde yatırım yapacak yatırımcılara Hazineye ait arazi ve arsaların bedelsiz devredilebilme imkanı getirilmiştir. Daha sonra yatırımcılara hazine arazilerinin bedelsiz devrini yeniden düzenleyen ve 4325 sayılı Kanunun 8 inci maddesini yürürlükten kaldıran “Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında 5084 Sayılı Kanun” 06/02/2004 tarihli ve 25365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Anılan Kanunla;
– Yeni istihdam edilen personelin ücretlerinden kesilen gelir vergisi stopajının alınmaması ve sigorta primi işveren paylarının Hazine tarafından ödenmesi,
– Enerji desteği sağlanması ile bedelsiz arazi ve arsa devri,
gibi hususlarda düzenlemeler yapılmış ve bedelsiz arazi devri ve vergi kolaylıkları olmak üzere bazı imkânlarla sanayinin geri kalmış yörelere, illere yönlendirilmesi amaçlanmıştır.
Bu yazımızda; 04/04/2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 5615 sayılı “Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 24 üncü maddesi ile ekonomik ve sosyal politika aracı olarak hazine arazilerinin yatırımcılara bedelsiz devrinde yapılan değişiklik incelenmiştir.
II-5615 sayılı Kanunla 5084 Sayılı Kanunda Yapılan Değişiklikler
5615 sayılı “Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 24 üncü maddesi ile; 29/1/2004 tarihli ve 5084 sayılı “Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” un 3,4,5 ve 6 ncı maddelerinde değişiklik yapılmıştır. Ayrıca anılan Kanuna 2 numaralı geçici madde eklenmiştir.
A-5084 Sayılı Kanunun 3 ve 4 üncü Maddesi
5084 sayılı Kanunun; 3 üncü ve 4 üncü maddelerinin birinci fıkralarının (a) bentlerinde geçen “otuz” ibareleri “on” olarak, (b) bentleri ise “1.4.2005 tarihinden önce işe başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden asgarî on işçi çalıştıranların iş yerlerinde fiilen çalışan işçilerin,” şeklinde değiştirilmiştir.
B-5084 Sayılı Kanunun 5 inci Maddesi
5084 sayılı Kanunun”, 5615 sayılı “Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”, un 24 üncü maddesi ile değiştirilen 5 inci maddesi ise şu şekildedir;
“Bu Kanunun 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen illerde en az on kişilik istihdam öngören yatırımlara girişen gerçek veya tüzel kişiler lehine; Hazineye, özel bütçeli kuruluşlara, il özel idarelerine veya belediyelere ait arazi veya arsaların üzerinde kırkdokuz yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli bedelsiz irtifak hakkı tesis edilebilir. Bu taşınmazlar üzerindeki kamuya ait ve ihtiyaç dışı bina ve müştemilat ile üzerinde henüz faaliyete geçmemiş yatırım bulunan arazi veya arsalar da bu kapsamda değerlendirilir. Ancak, talep edilen taşınmazın bulunduğu ilçenin mülkî sınırları içinde organize sanayi veya endüstri bölgesi bulunması halinde, bu bölgelerde yer alabilecek yatırımlar için tahsis edilecek boş parsel bulunmaması şartı aranır.
31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununa tâbi alanlar hariç olmak üzere, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunması nedeniyle irtifak hakkı tesis edilemeyen taşınmazlar üzerinde ise kırkdokuz yıl süreli bedelsiz kullanma izni verilebilir. Bu Kanunun 2 nci maddesinin (a) bendi kapsamı dışında kalan kalkınmada öncelikli yörelerdeki diğer illerde (Gökçeada, Bozcaada hariç) bedelsiz yatırım yeri tahsisine ilişkin olarak, 5 inci maddenin 31/12/2006 tarihinde yürürlükte olan hükümleri uygulanır.
İrtifak hakkı tesis edilecek veya kullanma izni verilecek taşınmazlardan imar planı bulunmayanların planları ile uygulama projeleri, bedelsiz olarak verilen ön izin süresi içinde yapılır.
İstihdam edilecek işçi sayısına, yatırım konusu işletmenin faaliyete geçtiği tarihten itibaren beş yıl süreyle uyulması zorunludur.
Yatırımcı tarafından, mücbir sebepler hariç öngörülen sürede yatırımın en az yüzde ellisinin tamamlanmadığının veya taşınmazın üzerine yatırıma başlama tarihinden itibaren bir yıl içinde herhangi bir yatırım yapılmadığının ya da işletmeye geçtikten sonra faaliyetin sona erdirildiğinin tespiti, irtifak hakkı ve kullanma izni sözleşmesinin ağır şekilde ihlali sayılır ve bu durumda herhangi bir yargı kararı aranmaksızın irtifak hakkı veya kullanma izni iptal edilerek taşınmaz üzerindeki muhdesat, zemin maliki idareye intikal eder. Bu durumda ilgili idarenin talebi üzerine irtifak hakkı tapu idarelerince re’sen terkin edilir ve taşınmazın carî yıl proje maliyet bedelinin yüzde biri oranında tazminat alınır.
Yatırımcı tarafından, mücbir sebepler hariç öngörülen sürede yatırımın en az yüzde ellisinin gerçekleştirilmesine rağmen yatırımın tamamlanmaması veya öngörülen istihdam sayısına yüzde onu aşan oranda uyulmaması halinde ise bedelsiz olarak tesis edilmiş irtifak hakkı veya verilen kullanma izni, bedelliye dönüştürülür. Bu durumda yıllık irtifak hakkı veya kullanma izni bedeli, yatırımın carî yıl proje maliyet bedelinin binde beşidir.
Bedelsiz irtifak hakkı veya kullanma iznine konu taşınmazların üzerinde gerçekleştirilecek yatırımın toplam tutarı, bu taşınmazların maliki idarelerce takdir edilecek rayiç değerinin üç katından az olamaz.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.”
C-5084 Sayılı Kanunun 6 ncı Maddesi
5084 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin birinci ve ikinci fıkraları birleştirilerek, “31.12.2008 tarihine kadar uygulanmak üzere 2 nci maddenin (a) bendi kapsamındaki illerde, 1.4.2005 tarihinden itibaren faaliyete geçen ve asgarî on işçi çalıştıran işletmeler ile 1.4.2005 tarihinden önce faaliyete geçmiş ve asgarî on işçi çalıştıran işletmelerden; fiilen ve sürekli olarak hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk dahil), organik ve biyoteknolojik tarım, kültür mantarı yetiştiriciliği ve kompostu, seracılık, sertifikalı tohumculuk ve soğuk hava deposu ile imalât sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eğitim veya sağlık alanlarında faaliyette bulunanların elektrik enerjisi giderlerinin yüzde yirmisi Hazinece karşılanır. Bu orana; 1.4.2005 tarihinden sonra faaliyete geçen işletmelerde asgarî sayıdan sonraki her bir işçi için, 1.4.2005 tarihinden önce faaliyete geçmiş işletmelerde ise bu tarihten sonra işe başlayan ve asgarî işçi sayısından sonraki her bir işçi için 0,5 puan eklenir. Hazinece karşılanacak oran, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde faaliyette bulunan işletmeler için yüzde elliyi, diğer alanlarda faaliyette bulunan işletmeler için yüzde kırkı geçemez.” şeklinde değiştirilmiştir.
D-5084 Sayılı Kanuna Eklenen Geçici Madde
5615 sayılı Kanunla 5084 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 2 – Bu Kanunun 3 üncü, 4 üncü ve 6 ncı maddelerinde yer alan destek ve teşviklerden, bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren 5 yıl süreyle, bu maddelerdeki şartları taşımaları kaydıyla Gökçeada ve Bozcaada’daki işletmeler de yararlanır.”
III- 5084 sayılı Kanunda Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi
A- Yatırım Teşvikleri
Yapılan değişiklikle yatırım teşviki sağlanan 49 ilde yapılacak yeni yatırımlara sağlanan enerji, SSK primi ve vergi teşviklerinden yararlanma şartı, 30 işçiden 10 işçiye indirilmiştir. Teşvik kapsamındaki illerde 2008 yılının sonuna kadar uygulanmak üzere, 1 Nisan 2005 tarihinden itibaren faaliyete geçen ve asgari 10 işçi çalıştırılan işletmeler ile 1 Nisan 2005 tarihinden önce faaliyete geçmiş işletmelerden; fiilen ve sürekli olarak hayvancılık, seracılık, sertifikalı tohumculuk ve soğuk hava deposu ile imalat sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eğitim veya sağlık alanlarında faaliyette bulunanların elektrik enerji giderlerinin yüzde 20’sinin Hazinece karşılanması hükme bağlanmıştır.
Bu orana; 1.4.2005 tarihinden sonra faaliyete geçen işletmelerde asgarî sayıdan sonraki her bir işçi için, 1.4.2005 tarihinden önce faaliyete geçmiş işletmelerde ise bu tarihten sonra işe başlayan ve asgarî işçi sayısından sonraki her bir işçi için 0,5 puan eklenmesi öngörülmüştür. Ayrıca, Hazinece karşılanacak oranın, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde faaliyette bulunan işletmeler için yüzde elliyi, diğer alanlarda faaliyette bulunan işletmeler için yüzde kırkı geçemeyeceği belirtilmiştir.
B-Bedelsiz İrtifak Hakkı ve Kullanım Hakkı
Yapılan Kanuni değişiklikle yatırım yeri tahsisinde mülkiyet devrinden vazgeçilerek, bunun yerine bedelsiz olarak 49 yıl süreyle irtifak veya kullanım hakkı tesisine gidilmiştir. Böylece, teşvik kapsamındaki illerde en az 10 kişilik istihdam öngören yatırımlara girişen gerçek veya tüzel kişiler lehine; Hazineye, özel bütçeli kuruluşlara, il özel idarelerine veya belediyelere ait arazi veya arsaların üzerinde 49 yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli bedelsiz irtifak hakkı tesis edilebilecektir.
Ayrıca, bu taşınmazlar üzerindeki kamuya ait ve ihtiyaç dışı bina ve müştemilat ile üzerinde henüz faaliyete geçmemiş yatırım bulunan arazi veya arsalar da bu kapsamda değerlendirilecektir.
Talep edilen taşınmazın bulunduğu ilçenin mülki sınırları içinde organize sanayi veya endüstri bölgesi bulunması halinde ise bu bölgelerde yer alabilecek yatırımlar için tahsis edilecek boş parsel bulunmaması şartı aranacaktır. İrtifak hakkı tesis edilecek veya kullanma izni verilecek taşınmazlardan imar planı bulunmayanların planları ile uygulama projeleri, bedelsiz olarak verilen ön izin süresi içinde yapılacaktır. İstihdam edilecek işçi sayısına, yatırım konusu işletmenin faaliyete geçtiği tarihten itibaren 5 yıl süreyle uyulması zorunlu olacaktır.
Yatırımcı tarafından, mücbir sebepler hariç öngörülen sürede yatırımın en az yüzde 50’sinin tamamlanmadığının veya taşınmazın üzerine yatırıma başlama tarihinden itibaren 1 yıl içinde herhangi bir yatırım yapılmadığının ya da işletmeye geçtikten sonra faaliyetin sona erdirildiğinin tespiti, irtifak hakkı ve kullanma izni sözleşmesinin ağır şekilde ihlali sayılacak ve bu taşınmaz üzerindeki muhdesat, zemin maliki idareye devredilecektir.
Yatırımın tamamlanmaması veya öngörülen istihdam sayısına yüzde 10’u aşan oranda uyulmaması halinde ise bedelsiz olarak tesis edilmiş irtifak hakkı veya verilen kullanma izni, bedelliye dönüştürülecektir. Bedelsiz irtifak hakkı veya kullanma iznine konu taşınmazların üzerinde gerçekleştirilecek yatırımın toplam tutarı, bu taşınmazların maliki idarelerce takdir edilecek rayiç değerinin 3 katından az olamayacaktır.
IV-Mülkiyet ve İrtifak Hakkı
5084 sayılı Kanunun 5 inci maddesindeki temel değişiklik olan; arsa ve arazinin mülkiyet devri yerine getirilen bedelsiz irtifak hakkını kısaca açıklamak yararlı olacaktır.
A-Mülkiyet,
Mülkiyet, hukuki anlamda bir eşya üzerinde, kanun sınırları içinde mutlak bir egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haktır. Medeni Kanuna göre; bir şeye malik olan kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir.
Malik, malını haksız olarak elinde bulunduran kimseye karşı istihkak davası açabileceği gibi, her türlü haksız el atmanın önlenmesini de dava edebilir.
B-İrtifak Hakkı
İrtifak hakkı; bir taşınmaz mal üzerine, diğer bir taşınmaz lehine yüklenilen hakka veya malikinin üçüncü bir kişiye, taşınmaz malın altında veya üstünde yapı yapmak veya mevcut taşınmaz malı muhafaza etmek yetkisini veren hakka dayanır.
Burada iki durum söz konusudur. Birincisinde arada kişiler yoktur, sadece iki taşınmaz mal vardır. Böyle bir durumda irtifak hakkı; bir taşınmaz lehine, diğerinin aleyhine tesis edilmektedir. İkincisinde ise; bir taşınmaz mal ile bu taşınmaz malda yapı yapacak veya onu muhafaza edecek bir kişi vardır. Hazineye ait taşınmaz mallarda ikinci durum daha yaygındır.
İrtifak hakları süresiz veya en az otuz yıl süreli olan ve tasarrufları kısıtlamayan veya izne tabi kılmayan müstakil ve daimi niteliği olan haklardır. Tapu kütüğünün ayrı bir sayfasına taşınmaz mal olarak tescil edilirler. Tapu kütüğüne taşınmaz mal olarak tescil edilen bağımsız ve süreli haklar, üçüncü kişilere devir olunabilir, mirasçılara geçebilir ve üzerinde her türlü ayni ve kişisel hak kurulabilir.
Medeni Kanunda irtifak hakları; taşınmaz mal lehine irtifak hakkı, intifa hakkı, oturma hakkı, kaynak hakkı ve diğer irtifak hakları şeklinde düzenlenmiştir.
V- Sonuç
Yatırımların teşvik edilmesi, istihdamın artırılması ve bölgesel kalkınma farklarının azaltılması için uygulamaya konulmuş bulunan bedelsiz arsa ve arazi devrinde, mülkiyet devri yerine bedelsiz irtifak hakkı tesisine gidilmesi ve istihdam sayısının otuz’ dan on’a indirilmesi yerinde bir değişiklik olmuştur. Böylece, atıl hazine arazilerinin ekonomiye kazandırılması ve girişimci ruhu taşıyan gerçek ve tüzel kişilerin bu şekilde harekete geçirilmesi ile yatırım ve istihdamın daha da artması, kalkınmanın sağlanması ve bölgesel ekonomik farklılıkların ortadan kaldırılması için bir ileri adım daha atılmış olmaktadır.
Netice itibariyle; bölgesel ekonomik farklılıkların ortadan kalkması refahın artmasıyla toplumsal yapıda olumlu etkisini gösterecektir.