Kamunun Finans Haberleri Merkezi
Kamunun Finans Haberleri Merkezi
admin
YÖNETMELİK NEDİR? YÖNETMELİK ÇIKARIRKEN
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR NELERDİR?
1.GİRİŞ
Hukuk devleti olmanın gereklerinden biri, idarenin yapacağı eylem ve işlemlerin belli bir mevzuata dayanarak yerine getirmesidir.
Bunun sağlanması amacıyla, Anayasa’da mevcudiyetini bulan normlar hiyerarşisi, hukuk devletinin temelini olacak şekilde kurgulanmıştır.
Yürürlükte olan Anayasamıza göre normlar hiyerarşisi;
-Anayasa
-Kanun ve milletler arası anlaşmalar…
-Kanun Hükmünde Kararname,
-Tüzük,
-Bakanlar Kurulu Kararı,
-Yönetmelik
-Genelge,
Şeklinde sıralanmaktadır.
Hiçbir hukukî norm kendinden üstteki norm ya da normlara aykırı olamaz.
Bu çalışmamızda normlar hiyerarşisi içerisinde yer alan Yönetmelikler konusunda durulacaktır.
2.YÖNETMELİK NEDİR?
Anayasa’nın 124’üncü maddesinde Yönetmelik çıkarılması ile ilgili olarak aşağıdaki şekilde düzenleme yapılmıştır.
“Yönetmelikler
Madde 124 – Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.
Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir.”
3.HANGİ İDARELER YÖNETMELİK ÇIKARABİLİR?
Anayasa’nın 124’üncü maddesinde belirtilen hususlar kapsamında yönetmelik çıkarma yetkisi olan idareler aşağıda gösterilmiştir.
Bu idareler sırasıyla;
Başbakanlık,
Bakanlıklar ve
Kamu tüzelkişileridir.
3.1.BAKANLIKLARIN KURULMASI
Anayasa’nın 113’üncü maddesinde bakanlıkların kurulması ile ilgili olarak;
“Madde 113 – Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı KANUNLA düzenlenir.
….”
3.2.KAMU TÜZEL KİŞİLERİNİN KURULMASI
Tüzel kişiler, en genel biçimiyle özel hukuk tüzel kişileri ve kamu hukuku tüzel kişileri (kamu tüzel kişileri) olmak üzere ikiye ayrılır. Kamu tüzel kişilerine “idare hukuku tüzel kişileri” ya da “kamu hukuku tüzel kişileri” adı da verilmektedir.
Anayasanın 123’üncü maddesinde; kamu tüzel kişiliğinin kurulması ile ilgili olarak;
“Madde 123 – İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve KANUNLA düzenlenir.
İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.
Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.”
Merkezî idare içinde, Başbakanlığa veya Bakanlıklara bağlı birtakım genel müdürlüklerin devlet tüzel kişiliğinden ayrı bir tüzel kişilikleri vardır. Örneğin Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlı Orman Genel Müdürlüğünün Bayındırlık ve İskan Bakanlığına bağlı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün ve Karayolları Genel Müdürlüğünün, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğünün ayrı bir tüzel kişiliği vardır. Yerinden yönetim kuruluşlarının hepsinin de ayrı bir tüzel kişiliği vardır.
İl özel idaresi, belediye ve köy gibi yerel yönetim kuruluşlarının tüzel kişilikleri vardır; yönetmelik çıkarabilirler.
Üniversiteler, TRT, KİT’ler gibi hizmet kuruluşlarının da tüzel kişilikleri vardır; dolayısıyla yönetmelik çıkarma yetkisine sahiptirler.
Keza, Barolar, ticaret odaları, tabip odaları gibi meslek kuruluşlarının da tüzel kişilikleri vardır; bunlar da yönetmelik çıkarabilirler.
Kamu Tüzel Kişiliğinin temel özellikleri aşağıda gösterilmiştir.
-Hak ve fiil ehliyetine sahiptir;
-Kendine has karar ve yönetim organı vardır;
-Mahkeme huzurunda davacı veya davalı olabilirler;
-Kendine has bütçesi ve malvarlığı, personeli vardır,
-Kamu gücünü kullanma yetkisi vardır;
-Tek yanlı işlem yapabilme yetkisi vardır;
-İşlemlerin hukuka uygunluk karinesinden yararlanabilir;
-Mallarının haczedilemez;
-Kamu gücü ayrıcalığı vardır;
-Resen icra yetkisi vardır;
-Hukuka uygunluk karinesi çerçevesinde çalışırlar;
-Kamu malı statüsü ve kamu alacak tahsilinde farklı usul uygulanması söz konusudur;
-Personelinin kamu görevlisi ve sözleşmelerinin idari sözleşmelerdir;
-Zorunlu üyelik zorunlu aidat vergi muafiyeti vardır;
-Uyuşmazlıkların idari yargıda çözülür;
-iflası istenemez.
İşlemlerin hukuka uygunluk karinesi;
“Kanunilik karinesi olarak da bilinen bu karine, idarenin işlemlerin hem yasal bir dayanağı olduğu, hem de hukuka uygun bulunduğu varsayımını ifade etmek için kullanılan bir terimdir”
Özel hukuktan farklı olarak idari işlemlerde irade eşitliğinden değil kamu iradesinin üstünlüğünden bahsedilir ve karşı tarafın rızasına bakılmaksızın idari işlem sonuç doğurma kabiliyetini haizlerdir.
İcrailik Kavramı
Kamu gücü ve kudretinin, üçüncü kişiler üzerinde ayrıca başka işlemin varlığına gerek olmaksızın, doğrudan doğruya çeşitli hukuki sonuçlar doğurmak suretiyle etkisini gösterdiği işlemler icrai niteliktedir
İdari işlemin icrailiği (caractere executoire), tek yanlılık ve hukuka uygunluk karinesinden yararlanma özellikleri gibi idari işlemin kimliğini oluşturması bakımından önemli bir unsurdur. Bu nitelik, idari işlemin tanımlanması bakımından doktrinde farklı terimlerle ifade edilmektedir. İcrai işlem kavramı Fransız hukukunda decision administrative (idari karar) ve decision executoire (icrai karar) olarak ifade edilmektedir.
Türk hukukunda işlemin icrailik özelliğini içermesi bakımından idari karar, icrai işlem yanında kesin karar, etkili karar terimleri kullanılmaktadır.
3.3.MAHALLİ İDARELERİN YÖNETMELİK ÇIKARMASI
5393 sayılı Belediye Kanununun 15’inci maddesinde;
“Belediyenin yetkileri ve imtiyazları
Madde 15- Belediyenin yetkileri ve imtiyazları şunlardır:
Bu kapsamda Belediyeler, hem kamu tüzel tüzel kişi olmaları, hem de, Belediye kanununun kendilerine tanıdığı yetki kapsamında yönetmelik çıkarabilirler.
3.4.BAKANLAR KURULU YÖNETMELİK ÇIKARABİLİR Mİ?
Anayasamızın 124’üncü maddesinde yönetmelik çıkarmaya yetkili makamlar arasında Bakanlar Kurulu sayılmamıştır. O nedenle Bakanlar Kurulunun yönetmelik çıkarma yetkisi tartışmalıdır. Erdoğan Teziç’e göre, Anayasa tüzük çıkarmaya Bakanlar Kurulunu yetkili kıldığına ve yönetmelik yetkisini düzenleyen 124’üncü madde de Bakanlar Kurulunu saymadığına göre, Bakanlar Kurulu yönetmeliği çıkarılamaz. Buna karşılık Ergun Özbudun’a göre ise, 124’üncü maddeden Bakanlar Kurulunun yönetmelik yapamayacağı sonucu çıkarılamaz. Zira, yönetmeliğin idarenin en geniş genel düzenleyici işlem türü olduğu göz önünde bulundurulursa icraî karar almaya yetkili her idarî makamın yönetmelik yapmaya yetkili olması gerekir. Uygulamada Bakanlar Kurulunun da yönetmelik çıkardığı görülmektedir. Bütün Bakanlar Kurulu kararları gibi Bakanlar Kurulu yönetmeliklerinin de Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmaları gerekir.
Anayasa Mahkemesi 23-25 Ekim 1969 tarih ve K.1969/57 sayılı Kararıyla Bakanlar Kurulunun yönetmelik çıkarabileceğine karar vermiştir. Mahkemeye göre, bakanlıklar ayrı ayrı yönetmelik çıkarabildiklerine göre, Başbakan ve bakanların bir araya gelmesinden oluşan Bakanlar Kurulu da yönetmelik çıkarabilir.
3.5.TÜZEL KİŞİLİĞİ BULUNMAYAN KAMU KURULUŞLARI YÖNETMELİK ÇIKARABİLİR Mİ?
Yukarıda gördüğümüz gibi, Anayasamıza göre, yönetmelik çıkarma yetkisine ancak Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri sahiptir.
O halde, tüzel kişiliği bulunmayan kamu kuruluşlarının yönetmelik çıkaramaması gerekir. Ancak uygulamada bazı kanunların tüzel kişiliğe sahip olmayan kamu kuruluşlarına, makam ve mercilerine yönetmelik çıkarma yetkisi verdiği görülmektedir.
Tüzel kişiliğe sahip olmayan kamu kuruluşlarının kendi başlarına yönetmelik çıkarma yetkisi Danıştay içtihatlarına göre yoktur. Bu kuruluşlar kendi görev sahalarında “yönetmelik hazırlayabilirler”. Ancak bu yönetmelikleri kendileri çıkaramaz. Tüzel kişiliğe sahip olmayan kamu kuruluşlarının hazırladıkları yönetmelikler bağlı bulundukları bakanlıklar veya Başbakan tarafından çıkarılmalıdır.
Tüzel kişiliği bulunmayan bir kamu kuruluşunun Anayasanın 115’inci maddesinin anladığı anlamda bir “yönetmelik” çıkarmaya yetkisi olmadığını söyleyebiliriz.
Ancak burada şunu da belirtmek gerekir ki, yürütme organının düzenleyici işlem yapma yetkisi Anayasada öngörülen tüzük ve yönetmelikten ibaret değildir. Anayasa da öngörülmemiş olsa bile, icraî karar alma yetkisine sahip her idari makam, bu yetkisini düzenleyici işlemler ile objektifleştirebilir ve bu şekilde düzenleyici işlemler yapabilir.
3.6-KONU
Anayasanın 124’üncü maddesine göre, yönetmeliklerin konusu, Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin “görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak”tır. Örneğin birer kamu tüzel kişisi olan üniversiteler 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun kendisine verdiği eğitim ve öğretim görevinin nasıl yerine getirileceğini göstermek için “eğitim, öğretim ve sınav yönetmeliği” yapmaktadırlar. Ancak Başbakanlık ve bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin tek faaliyet konusu kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak değildir. Başbakanlık ve bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, bir kanuna dayanmak şartıyla her konudaki faaliyetlerini de yönetmelik ile düzenleyebilirler.
3.7-SEBEP UNSURU
Anayasanın 124’üncü maddesi, “Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere… yönetmelikler çıkarabilirler” dediğine göre yönetmeliklerin sebep unsurunu bir kanun veya tüzük teşkil eder. Ancak, kanunun daha önce hiçbir şekilde düzenlemediği bir alanda yönetmelik çıkarılması mümkün değildir. Yönetmelikler bu anlamda kanuna dayanmak zorundadır. Türk hukukunda, idarenin bir alanı aslî olarak yönetmelik ile düzenlemesi mümkün değildir. Türk hukukunda “muhtar bir yönetmelik yetkisi” bulunmamaktadır. Bununla birlikte Turan Güneş Türk hukukunda hiçbir kanuna dayandırılamayacak yönetmeliklere örnek vermektedir.
3.8-USUL VE ŞEKİL
Tüzüklerin tersine yönetmelikler için belli bir şekil şartı getirilmemiştir. Tüzüklerin Danıştayın incelemesinden geçirilmesi şart olmasına rağmen yönetmelikler için böyle bir şart yoktur. Ayrıca yönetmeliklerin Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmaları da gerekmez. Keza her yönetmeliğin Resmî Gazetede yayımlanması da şart değildir. Anayasamıza göre hangi yönetmeliğin Resmi Gazetede yayımlanacağı bir kanunla tespit edilir.
Bu Kanun 24 Mayıs 1984 tarih ve 3011 sayılı Resmî Gazetede Yayımlanacak Olan Yönetmelikler Hakkında Kanundur.
3011 Sayılı Kanunun konuyla ilgili maddeleri aşağıda gösterilmiştir.
“Madde 1 – Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişilerinin;
Yönetmelikler Resmi Gazete’de yayımlanır.
Ancak, milli emniyet ve milli güvenlikle ilgili olan ve gizlilik derecesi taşıyan yönetmelikler yayımlanmaz.
Madde 2 – Mahalli idarelerce düzenlenen ve bu idarelerin yetki ve görev alanlarına giren yönetmelikler, mahallinde çıkan gazete veya diğer yayın yolları ile ilan olunur.”
İster Resmî Gazetede, ister mahallî bir gazetede yayımlansınlar, yönetmelikler ilgililere duyurulmadıkça veya onlara tebliğ edilmedikçe onlara uygulanamaz, haklarını azaltamaz, yükümlülüklerini çoğaltamazlar.
Resmî Gazetede yayımlanması gereken yönetmelikler, Resmî Gazetede yayımlandıkları tarihte, başka surette ilgililere duyurulması gereken yönetmelikler ise, duyuruldukları tarihte yürürlüğe girerler.
3.9-DENETİM
İdarî bir işlem olan yönetmeliklerin denetimi idarî yargıda yapılır. Bakanlıkların yönetmelikleri ile kamu kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ülke çapında uygulanacak yönetmeliklerinin yargısal denetimi, ilk derece mahkemesi olarak Danıştayda yapılır (Danıştay Kanunu, m.24/1-d). Kamu kurumu ile kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşlarının belli bir yörede uygulanacak olan yönetmeliklerinin yargısal denetimi ise, o yerde bulunan genel görevli idari yargı yeri olan idare mahkemelerinde yapılır.
4-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Normlar hiyerarşisi kapsamında, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişiliğine sahip kamu idarelerinin Yönetmelik çıkarması yetkisi Anayasal güvence altına alınmıştır. Hangi konularda yönetmelik çıkarılacağı ve bunların hangilerinin resmi gazetede yayınlanacağı hususları da Anayasa ve 3011 sayılı kanunda belirtilmiştir.
Yönetmelik çıkarılması konusunda mahalli idarelerin, kamu tüzel kişisi olması sıfatıyla yönetmelik çıkarabilirler.
Mahalli idareler çıkardıkları yönetmelikleri, mahallinde çıkan basın yayın organlarında yayınlatmaları ve halka duyurmaları gerekir.
Mahalli idarelerin çıkardıkları yönetmeliklerle ilgili olarak dikkat edilmesi gereken konu; 3011 sayılı kanununda belirtildiği üzere; Mahalli idarelerce düzenlenen ve bu idarelerin yetki ve görev alanlarına giren yönetmelikler, ister Resmî Gazetede, ister mahallî bir gazetede yayımlansınlar, yönetmelikler ilgililere duyurulmadıkça veya onlara tebliğ edilmedikçe onlara uygulanamaz, haklarını azaltamaz, yükümlülüklerini çoğaltamazlar.
kaynak. Ömer Köse
Maliye Bakanlığı
Denetim Elemanı
Yararlanılan Kaynaklar:
Kemal Gözler, http://www.anayasa.gen.tr/yonetmelik-bilgi.htm,
Teziç, op. cit., s.63.
Özbudun, op. cit., s.219.
Ibid.
Anayasa Mahkemesi, 23-25 Ekim 1969 Tarih ve K.1969/57 Sayılı Karar, Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Sayı 8, s.40.
Örneğin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına Genelkurmay Başkanlığınca Tahsis Edilecek Askeri Birlik Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, 22 Temmuz 1984, Sayı 18466.
Anayasa Mahkemesi, 18 Şubat 1985 Tarih ve E.1984/9, K.1985/4 Sayılı Karar, Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Sayı 21, s.122.
Örneğin Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan “Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Kursları Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” Başbakanlıkça yayımlanmıştır (Resmî Gazete, 29 Ocak 1995, Sayı 22186).
Danıştay Beşinci Dairesi, 24 Mayıs 1988, E.1986/1983, K.1988/2866, Danıştay Dergisi, Sayı 74-75, s.243.
Nakleden Güneş, Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, op. cit., s.182.
Günday, op. cit., s.83.
Güneş, Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, op. cit., s.184-185.
Ibid. Örneğin Hac Amacıyla Suudi Arabistana gidecek olanlarla ilgili 28 Şubat 1963 tarihli Yönetmelik, 12 Eylül 1962 tarihli yurt Dışından Gemi Satın Alınması Hakkındaki Yönetmelik bir kanuna dayanmamaktaydı (Ibid.).
Gözübüyük ve Tan, op. cit., c.I, s.106.
Gözübüyük ve Tan, op. cit., c.I, s.106.
Danıştay Onuncu Dairesi, 4 Mayıs 1988 Tarih ve E.1988/1113, K.1988/806 Sayılı Karar, Danıştay Dergisi, Sayı 72-73, s.655.
Özbudun, op. cit., s.219.
Günday, op. cit., s.108.
adminDERNEKLERİN DENETİMİ Dernekler bir taraftan organlarından biri olan denetleme kurulu tarafından iç denetime tabi tutulurken bir taraftan da çeşitli kurullar tarafından dış denetime tabi tutulurlar. İç denetime dernek organlarından denetleme…
adminİHALELERDE YASAK FİİL VE DAVRANIŞTA BULUNANLARIN TEMİNATLARININ HANGİ DURUMLARDA İRAT KAYDEDİLECEĞİ I- GENEL BİLGİLER Bilindiği gibi, kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu…
